Για τα Ιωάννινα, ο H. Holland (1815) είναι ένας από τους πρώτους περιηγητές που επισκέπτεται την επικράτεια του Αλή πασά και μας παραδίδει άποψη της πόλης, αλλά παράλληλα εστιάζει και στην κατάσταση που επικρατεί στον τόπο και στον λαό που αποκτά εθνική συνείδηση. Λίγο αργότερα, o Th.S. Hughes, μετά το ταξίδι του στα 1814 και στην Ήπειρο του Αλή πασά, δημοσίευσε (1820) με λεπτομερείς και εύστοχες παρατηρήσεις, περιγραφές για την πόλη, τον πασά και τον κοινωνικό βίο εκείνα τα χρόνια.

Την ίδια περίοδο ο ζωγράφος L. Dupré, μετά την παραμονή του στα Ιωάννινα, δημοσίευσε (1827-30) μία σειρά από χαρακτηριστικά πορτραίτα τόσο του Αλή πασά, όσο και μορφών από τον άμεσο περίγυρό του. Στη μελέτη που κυκλοφόρησε πρόσφατα για τον Γάλλο ζωγράφο δημοσιεύονται και απόψεις των Ιωαννίνων από άλλους ζωγράφους της εποχής. Οι προσωπογραφίες του J. Cartwright (1822), ακολουθώντας την καλλιτεχνική τάση της εποχής, εξάρουν το ήθος και τον χαρακτήρα των απεικονιζόμενων μορφών. Ενδυμασίες και ανθρώπινους τύπους από την Ήπειρο έχουμε επίσης στα έργα του Ch. Deval (1827) και στους εξαιρετικής τέχνης πίνακες του Εσθονού ζωγράφου O.M. von Stackelberg (1828).

 Σε ένα από τα πιο αξιόλογα έργα του W.M. Leake, (1835, και σε αναστατική έκδοση  1967) τα σχέδια και οι κατόψεις που παραδίδονται μαρτυρούν τη λεπτομερή, συστηματική και συγκροτημένη μελέτη και καταγραφή του χώρου και των μνημείων, και της περιοχής των Ιωννίνων, μέθοδο που υπηρέτησε με πάθος ο Άγγλος αρχαιόφιλος τοπογράφος.

Τα πορτραίτα πολιτικών και στρατιωτικών αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά και του Αλή πασά, τα οποία είχαν σχεδιαστεί τα περισσότερα εκ του φυσικού γνώρισαν μεγάλη εκδοτική επιτυχία (Ad. Friedel, 1830 και Ad. Friedel, στα 1832) και ενίσχυσαν τις προσπάθειες των Φιλελληνικών Επιτροπών για την προώθηση της Ελληνικής υπόθεσης στην Ευρώπη.

 Πορτραίτο του Αλή πασά δημοσιεύεται και στο πολύτομο έργο ενός από τους σημαντικότερους μελετητές του βορειοελλαδικού χώρου, του Γάλλου προξένου στην αυλή του οθωμανού δεσπότη F.Ch.H.L. Pouqueville (1826-27). Όταν μάλιστα οι διπλωματικές σχέσεις των Γάλλων με τον Αλή πασά διαταράχθηκαν την περίοδο εκείνη, ο λίβελος που εξαπέλυσε μέσα από το έργο του ο Pouqueville κατά του Αλή καθόρισε και την εικόνα του Πασά στη Δύση, καθόσον το έργο του Γάλλου γιατρού και προξένου είχε μεγάλη απήχηση. Το τραγικό όμως τέλος του Πασά έδωσε αφορμή και για νέα θέματα στην εικονογραφία (R. Walsh / Th. Allom στα 1836-38). Σπάνιες υδατογραφίες από το Λεύκωμα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης αποτυπώνουν με ιδιαίτερο ζωγραφικό ύφος δύο χαρακτηριστικές όψεις της πόλης (Sketches of the Ionian Islands, 1834). Οι περιοχές που ανήκαν στην επικράτεια του Αλή πασά παραμένουν ελκυστικοί προορισμοί περιήγησης. Σε συμφωνία με το εικαστικό πνεύμα της εποχής, το εντυπωσιακό ορεινό τοπίο στους χώρους αυτούς αποδίδεται με ήπιους ζωγραφικούς τόνους, ενώ οι ανθρώπινες μορφές προσθέτουν ζωντάνια στα θέματα (J. de la Poer Beresford, 1855).

Η άποψη της πόλης παραμένει ένα ελκυστικό θέμα, όπως βλέπουμε και στα έργα τou Cr. Wordsworth (περισσότερο ιστορικο-αφηγηματικό παρά περιηγητικό) με πλούσια εικονογράφηση που είχε μεγάλη επιτυχία (εδώ στην επανέκδοση του 1882, αλλά και στην έκδοση του  Chr. Wordsworth στα 1841) και του Άγγλου τοπιογράφου Ed. Lear (1851). Η λίμνη και ο περίγυρος της δεν έπαψαν να αποτελούν τη στερεότυπη ομορφιά της πόλης ακόμα και στις φωτογραφικές αποτυπώσεις (E. Reisinger στα 1923).

Το έργο του πολυγραφότατου Ιρλανδού λογίου J.P. Mahaffy που αναφέρεται σε περιηγήσεις του στην Ελλάδα (1890), και στην συγκεκριμένη περιοχή, εμπλουτίστηκε με εξαιρετικές ξυλογραφίες. Τα χαρακτικά αυτά προήλθαν από σχέδια με μολύβι, τα οποία βασίστηκαν σε φανταστικές απεικονίσεις αλλά και φωτογραφίες.

Τέλος, στο Λεύκωμα  (1984) μάς παραδίδονται αξιολογότατες και σπάνιες  ξυλογραφίες από το πρωτοπόρο εβδομαδιαίο βρετανικό περιοδικό “The Illustrated London News” (1842-1885) και το συγγενές “The Graphic” (1869-1885). Απεικονίζονται τοποθεσίες, πρόσωπα και γεγονότα (πολιτικά, κοινωνικά, πολεμικά) από το 1842 έως το 1885 και κάποια θέματα σχετικά με την  συγκεκριμένη περιοχή.

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου