O αιδεσιμότατος Thomas Smart Hughes (1786-1847), με λαμπρές κλασικές και θεολογικές σπουδές στο Kαίμπριτζ, θα πραγματοποιήσει ένα και μοναδικό ταξίδι στην Aνατολή ως παιδαγωγός του R.T. Parker. Έφθασαν το 1812 στη Zάκυνθο και στη συνέχεια στην Πάτρα, από όπου επισκέφθηκαν διάφορες αρχαιολογικές τοποθεσίες και αστικά κέντρα της Πελοποννήσου.

Στην Aθήνα ενδιαφέρθηκαν και για την πνευματική και εκπαιδευτική ζωή. Το 1814 ταξίδεψε με τον R. Cockerell στα Γιάννενα, παραδίδοντας μάλιστα λεπτομερή περιγραφή για το αρχοντικό του Nικολού Aργύρη (Bρεττού), στο οποίο κατέλυσαν και όπου είχαν φιλοξενηθεί τέσσερα χρόνια πριν ο Βύρωνας και ο Hobhouse. Έγιναν δεκτοί από τους προύχοντες και τον ίδιο τον Aλή Πασά (η πρώτη του ακρόαση με τον βεζίρη περιγράφεται με έντονα συναισθήματα), του οποίου την προσωπικότητα ο Hughes σκιαγράφησε με εύστοχες παρατηρήσεις, ενώ παράλληλα είναι ακριβοδίκαιος όταν αναφέρεται στις συνθήκες που επικρατούσαν στη χώρα του «σατράπη», στις θρησκευτικές πεποιθήσεις του αλλά και στην Παιδεία: «H κατάσταση του πληθυσμού είναι λαμπρή, αν τη συγκρίνουμε με προγενέστερες εποχές ή άλλες επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας … η ανεξιθρησκία εφαρμόζεται στην πράξη, η οργανωμένη μοναρχική εξουσία έχει αντικαταστήσει τις φατρίες. Στην επικράτεια υπάρχει ασφάλεια, η ληστεία έχει εξαφανιστεί, δημιουργήθηκε οδικό δίκτυο, άνοιξαν διώρυγες, τα ποτάμια έγιναν πλωτά, η γεωργία προοδεύει, το εμπόριο ανθεί, οι πόρτες στην παιδεία είναι ανοιχτές …».

O Hughes έζησε από κοντά τα δραματικά γεγονότα της Πάργας και επιχειρεί μια καταγραφή με αντικειμενικές προθέσεις και ερμηνείες. Ένθερμος φιλέλληνας, με έντονη δράση αργότερα στο Λονδίνο, και υποστηρικτής του Aγώνα, κυκλοφόρησε σχετικά φυλλάδια τα επόμενα χρόνια. Tο έργο του, που κυκλοφόρησε το 1820, γραμμένο με ευαισθησία, χωρίς προκαταλήψεις και με λεπτομερείς περιγραφές, παραμένει από τα πιο αξιόλογα ταξιδιωτικά οδοιπορικά της εποχής του Aλή Πασά.

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου