O Γάλλος βοτανολόγος Joseph Pitton de Tournefort (1656-1708) γεννήθηκε στο Αιξ της Προβηγκίας από εύπορη οικογένεια και αρχικά παρακολούθησε μαθήματα θεολογίας, αλλά από νέος είχε κλίση στις φυσικές επιστήμες. Έτσι σπούδασε ιατρική στο Μονπελιέ και το 1681 βρίσκεται στη Βαρκελώνη για βοτανολογικές έρευνες. Το 1694 εξέδωσε το πρώτο τρίτομο έργο του, που αφορούσε την ταξινόμηση 8846 φυτών, το 1698 αναγορεύθηκε διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Παρισιού και ακολούθησε η λατινική μετάφραση του πονήματός του. Ήταν ήδη διάσημος γιατρός και φυσιοδίφης, είχε ήδη ταξιδέψει στη Δυτική Ευρώπη (Ισπανία, Πορτογαλία, Ολλανδία, Αγγλία), είχε εκδώσει βοτανολογικά συγγράμματα και είχε καταρτίσει μία θαυμάσια συλλογή από περίπου 50.000 βιβλία, αλλά και ενδυμασίες, όπλα, ορυκτά, όστρακα και άλλα αξιοπερίεργα, όταν ο Λουδοβίκος ΙΔ´ του ανέθεσε να φέρει νέα φυτά για τον Bασιλικό Βοτανικό Κήπο.

Ξεκίνησε για την Εγγύς Ανατολή την άνοιξη του 1700, σε ηλικία 44 ετών, με συνοδοιπόρους έναν ζωγράφο και έναν γιατρό. Περιηγήθηκε τριάντα οκτώ νησιά του Αρχιπελάγους και όλη τη Βόρεια Μικρά Aσία, τον Πόντο και την Aρμενία, φθάνοντας ως την Τιφλίδα. Τον Ιούνιο του 1702 ο Tournefort αποβιβάζεται στη Μασσαλία.

H πρώτη έκδοση του χειρογράφου του (επιστολές που έστελνε στον κόμη de Pontchartain, υπουργό των Εξωτερικών) έγινε το 1717 και ακολούθησαν πολλές επανεκδόσεις, ενώ το έργο του μεταφράστηκε στα αγγλικά, γερμανικά και φλαμανδικά – το πρώτο μέρος του και ελληνικά. Η ανακάλυψη νέων φυτών, τα οποία εντάχθηκαν στο σύστημα ταξινόμησης που είχε καθορίσει, οδήγησε, το 1703, στην έκδοση συμπληρωματικού τόμου. Αναλαμβάνει μαθήματα στην Ακαδημία ως καθηγητής Βοτανικής, συνεχίζει να ασκεί την Ιατρική και παράλληλα να έχει την ευθύνη για τον Βασιλικό Κήπο, όπου πολλά νέα φυτά που είχε φέρει από τα ταξίδια του καλλιεργήθηκαν με επιτυχία. Πέθανε το 1708 από ατύχημα, αυτός που επέζησε από τόσες περιπέτειες, πριν από τη δημοσίευση του ταξιδιωτικού του χρονικού, που αναδείχθηκε τους τρεις επόμενους αιώνες σε βασικό εγχειρίδιο κάθε ταξιδιώτη σε αυτές τις περιοχές. Μέχρι σήμερα, μελετητές πολλών γνωστικών αντικειμένων ανατρέχουν στο κείμενο του Tournefort, καθόσον οι πληροφορίες του παραμένουν ανεκτίμητες.

Ακολουθώντας μια συγκεκριμένη μέθοδο περιγραφής των τόπων που επισκέπτεται, παραδίδει πληροφορίες –που αφορούν την τοπογραφία, την οικονομία, τη διοίκηση, την εθνολογική σύνθεση, τα ήθη και τις συνήθειες του καθημερινού βίου– με τρόπο που αποδεικνύει ότι η αλήθεια της γνώσης προσεγγίζεται με την έρευνα, τη συστηματική μελέτη, την ταξινόμηση και τη γενίκευση. Χρησιμοποιεί για τις τεκμηριώσεις του εκατόν τριάντα πέντε κείμενα αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων καθώς και βυζαντινών, ουμανιστών αλλά και προγενέστερων περιηγητών.

Για κάθε νησί ο περιηγητής αφηγείται μεθοδικά την επίσκεψή του, περιγράφει τοποθεσίες αλλά και γεγονότα που συνέβησαν ή και συναντήσεις του με ντόπιους. Ακολουθεί η ιστορία του νησιού από τους αρχαίους χρόνους έως την εποχή του, με τους αντίστοιχους μύθους και αναφορές σε νομίσματα, και στη συνέχεια παραθέτει πληροφορίες για τη διοίκηση και τη φορολογία, το εμπόριο, τα προϊόντα και τις τιμές τους, ενώ αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στην ελληνική Εκκλησία. Γράφει επίσης για τα μοναστήρια και τις εκκλησίες, την αρχιτεκτονική των σπιτιών και τα σπήλαια, περιγράφει έθιμα, ενδυμασίες και ασχολίες των κατοίκων ενώ ολοκληρώνει με γεωγραφικές παρατηρήσεις από το ψηλότερο σημείο κάθε σημαντικής περιοχής.

Φυσικά στο έργο του υπάρχουν χαρακτικά με απεικονίσεις πόλεων, τοποθεσιών, μνημείων, φυτών, εργαλείων, ενδυμασιών, ενώ το κείμενο διανθίζεται με γλαφυρές περιγραφές από τις επαφές του με νησιώτες: Τούρκους, Λατίνους, Έλληνες, κουρσάρους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι περιγραφές για τα φρούρια, τα αγκυροβόλια, τα ασφαλή λιμάνια και πληροφορίες για τη σύνταξη χαρτών.

Στον δεύτερο τόμο, ο οποίος τυπώθηκε από τα εμπεριστατωμένα χειρόγραφά του, ενώ τον πρώτο είχε επιμεληθεί ο ίδιος, αναφέρεται κατ' αρχάς, σε πολλά κεφάλαια, στην πολιτική, διοικητική και εθνογραφική κατάσταση των Οθωμανών και συνεχίζει με το ταξίδι του στις νότιες ακτές της Μαύρης Θάλασσας μέχρι την Αρμενία, κλείνοντας με σύντομη περιγραφή της Σμύρνης και της Εφέσου.

Έτσι ο Tournefort θεωρείται ο πρώτος που δίνει «ταξιδιωτική υπόσταση» στα νησιά του Αρχιπελάγους, προσφέροντας όχι μόνο υλικό που καλλιεργούσε το ενδιαφέρον για αναζήτηση, αλλά και αναδεικνύοντας τον αστείρευτο πλούτο και την ιδιαιτερότητα του κάθε τόπου.

Σύνταξη: Ιόλη ΒΙγγοπούλου