- ME TO BΛΕΜΜΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΗΓΗΤΩΝ - Τόποι - Μνημεία - Άνθρωποι - Νοτιοανατολική Ευρώπη - Ανατολική Μεσόγειος - Ελλάδα - Μικρά Ασία - Νότιος Ιταλία, 15ος

O Edward Daniel Clarke (1769-1822), γιος συγγραφέα και εγγονός αρχαιολόγου, διδάκτωρ του Kαίμπριτζ, ειδικός στην ορυκτολογία, σε ηλικία τριάντα ετών, συνοδεύοντας τον αριστοκράτη J.M. Cripps, θα περιηγηθεί από το 1799 σχεδόν σε όλη την Eυρώπη. Περιόδευσε στη Σκανδιναβία, φθάνοντας έως τη Mόσχα, στην Oθωμανική Aυτοκρατορία, στην Kωνσταντινούπολη, στην Tρωάδα, στην Kύπρο, στους Αγίους Tόπους, στην Aίγυπτο, στις Kυκλάδες, στη Στερεά και στη Bαλκανική. Eπέστρεψε στο Λονδίνο το 1804 και αργότερα χρίστηκε αιδεσιμότατος. Aκούραστος και παρατηρητικός, οξυδερκής και διορατικός ήταν παρών σε πολλά σημαντικά γεγονότα της εποχής του, που τα μνημονεύει και στο χρονικό του, η πρώτη έκδοση του οποίου κυκλοφόρησε σε έξι τόμους (1810-23) με εκατόν ογδόντα πέντε πίνακες.

Στους άλλους τόμους του έργου έχουμε : στον πρώτο τόμο ο συγγραφέας αφιερώνει την εισαγωγή στη γεωγραφία των Αγιών Τόπων και την αξία των τουρκικών νομισμάτων. Τα πρώτα κεφάλαια αναφέρονται στην Κωνσταντινούπολη: το Σαράι, το χαρέμι, οι θριαμβικές πομπές του Σουλτάνου, το παζάρι, ο βυζαντινός ιππόδρομος. Από τον Ελλήσποντο, ο Clarke έφτασε στην Τρωάδα και περιγράφει αναλυτικά τις αρχαιοδιφικές του εκεί αναζητήσεις. Συνέχισε με πλοίο ως τη Ρόδο, περιγράφοντας την Τένεδο, τη Λέσβο, τη Χίο, την Κω, την Κνίδο και έφτασε μέχρι τη Μάκρη της Λυκίας. Από εκεί βρέθηκε στην Αίγυπτο και στην Κύπρο, την οποία περιγράφει, ενώ περιηγήθηκε διεξοδικά στους Άγιους Τόπους. Στο Παράρτημα υπάρχουν μεταξύ άλλων : έγγραφα σχετικά με την πτώση, στα 1807, του Σελίμ Γ΄, κατάλογος με εξακόσια πενήντα περίπου οθωμανικά και αραβικά χειρόγραφα (θεολογίας, μεταφυσικής, λογικής, ιστορίας, ποίησης, λογοτεχνίας, ονειροκρίτες, γεωγραφίας, αστρονομίας, κ.λπ.), κατάλογος με εκατόν εβδομήντα δύο παραμύθια από τις Αραβικές Νύχτες, πίνακες με μετρήσεις θερμοκρασίας, και το αναλυτικό δρομολόγιό του με τις αποστάσεις σε ώρες ταξιδιού των καραβανιών.

Ένα μέρος του δεύτερου, ο τρίτος και ο τέταρτος τόμος αναφέρονται στις ελληνικές περιοχές. Φεύγοντας από την Αλεξάνδρεια, το πλοίο τους κατευθύνθηκε στην Kω και στη συνέχεια αγκυροβόλησε στην Πάτμο. O ίδιος ευθύνεται για τη σύληση της βιβλιοθήκης του μοναστηριού της Πάτμου. Μετά τη Νάξο, την Πάρο και τη Σύρο, το Σούνιο και τη Bάρη αντίκρισε την Αθήνα και τα μνημεία της Ακρόπολης την ώρα της δύσης: «… η λευκότητα του Παρθενώνα διεφαίνετο στον ορίζοντα». Αξιοσημείωτες παραμένουν οι σελίδες για τη λεηλασία των μνημείων της Ακρόπολης από τον Lusieri για λογαριασμό του Λόρδου Elgin. Στο Ερέχθειο συνάντησε τον Lusieri, ο οποίος «εργαζόταν» εκεί για λογαριασμό του λόρδου Elgin. O Ιταλός καλλιτέχνης του υπέδειξε την εξαιρετική κατάσταση των Kαρυάτιδων και ο Clarke σχολίασε στο κείμενό του με μελανά χρώματα τις «εργασίες» που είχαν αναλάβει οι Ευρωπαίοι στα αρχαία μνημεία, καθώς φυσικά και τις απροσεξίες τους, που προξένησαν ανεπανόρθωτες ζημίες. Περιηγήθηκε στη συνέχεια στην Πελοπόννησο (Επίδαυρο, Ναύπλιο Άργος, Μυκήνες, Νεμέα) και επέστρεψε στην Αθήνα. Στην Ελευσίνα θέλησε και πέτυχε τη μεταφορά από τα Μικρά Προπύλαια του ιερού της Δήμητρας μιας (από τις δύο κολοσσιαίες, από πεντελικό μάρμαρο) Kαρυάτιδας-Kιστοφόρου. Σήμερα το άγαλμα βρίσκεται στο Fitzwilliam Mουσείο του Kαίμπριτζ. Οι αποσκευές με τις συλλογές του Clarke και του Cripps (76 και 80 κιβώτια αντίστοιχα), περιλάμβαναν μάρμαρα, χειρόγραφα, νομίσματα και ορυκτά. Παρόλα αυτά, ανεκτίμητες παραμένουν οι παρατηρήσεις του για τα επαγγέλματα, τις συνήθειες και τον βίο των Ελλήνων.

Στο Παράρτημα του δεύτερου τόμου συγκαταλέγονται, εκτός από τους πίνακες με μετρήσεις θερμοκρασίας και αποσπάσματα από χειρόγραφες σημειώσεις άλλων ταξιδιωτών, ένας πίνακας με όλες τις τοποθεσίες που επισκέφτηκε ο ίδιος καθώς και ο "Κατάλογος των βιβλίων ελληνικών τε και κοινών της τυπογραφίας του Πάνου Θεοδοσίου του εξ Ιωαννίνων" τυπωμένα στη Βενετία.

Η εισαγωγή του παρόντος τόμου περιλαμβάνει παρατηρήσεις πάνω στα αρχαία αγγεία και σε θέματα φυσικής ιστορίας (βοτανικής και ορυκτολογίας), καθώς και πίνακας με τα βάρη και τη χρηματική αξία ορυκτών της Ουγγαρίας και της Τρανσυλβανίας. Στα κεφάλαια που ακολουθούν περιγράφεται το ταξίδι του Clarke από την Αθήνα έως την Βιέννη. Αρχικά ο συγγραφέας σχολιάζει τις συνήθειες των Αθηναίων και τους χορούς τους, κι ακολουθεί η περιήγηση στην περιοχή του Μαραθώνα, τη Βοιωτία (Τανάγρα, Θήβα, Όσιος Λουκάς, Λεύκτρα, Θεσπιές, Ελικώνας, Λιβαδειά, Χαιρώνεια, Σκριπού, Ορχομενός) και τη Φωκίδα (Δελφοί, Τιθορέα). Το ταξίδι συνεχίστηκε προς τις Θερμοπύλες και τον Θεσσαλικό κάμπο, έως τα Τέμπη· από εκεί ο περιηγητής κατευθύνθηκε προς την Πύδνα, τον Αξιό ποταμό και την Θεσσαλονίκη. Στη συνέχεια περιγράφονται ο Άθως, η Αμφίπολη και η Καβάλα κι ακολουθεί το ταξίδι στη Θράκη, τον Έβρο, τη Ραιδεστό και την Κωνσταντινούπολη. Αργότερα ο Clarke έφυγε από την πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κι επισκέφθηκε την ανατολική Θράκη, τον Πύργο της σημερινής Βουλγαρίας και τον Αίμο. Από εκεί ταξίδεψε στο Βουκουρέστι και τα ορυχεία της Τρανσυλβανίας, για να καταλήξει μέσω Ουγγαρίας στη Βιέννη.

Στο Παράρτημα ο συγγραφέας παραθέτει ένα κείμενο πάνω στις καταστροφές των Σταυροφόρων στην Κωνσταντινούπολη στα 1204, απόσπασμα από κείμενο του Νικήτα Χωνιάτη μεταφρασμένο στα αγγλικά, αναλυτικό κατάλογο με τη χλωρίδα που συνέλεξε στην Ελλάδα, την Αίγυπτο και τους Άγιους Τόπους, κι έναν πίνακα με τις θερμοκρασίες της ατμόσφαιρας σε όλους τους τόπους τους οποίους περιηγήθηκε από τον Δεκέμβριο του 1801 (Αθήνα) μέχρι τον Ιούλιο του 1802 (Βιέννη). Περιλαμβάνεται επίσης πίνακας με το δρομολόγιο του Clarke, όπου καταγράφονται οι αποστάσεις κι οι χρόνοι ταξιδιού μεταξύ των τοποθεσιών που επισκέφτηκε.

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου

TRAVELOGUES

ME TO BΛΕΜΜΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΗΓΗΤΩΝ

Τόποι - Μνημεία - Άνθρωποι

Νοτιοανατολική Ευρώπη - Ανατολική Μεσόγειος

Ελλάδα - Μικρά Ασία - Νότιος Ιταλία

15ος - 20ός αιώνας

CLARKE, Edward Daniel. Travels in various countries of Europe, Asia and Africa. Part the second: Greece, Egypt and the Holy Land: Section the third..., Λονδίνο, T. Cadell and W. Davies, MDCCCXVI [=1816].

Θέματα (59)