O Bρετανός αντισυνταγματάρχης William Martin Leake (1777-1860), τοπογράφος, αρχαιόφιλος και μέλος των Dilettanti, θεωρείται από τους πλέον συστηματικούς μελετητές του ελληνικού χώρου. Σπούδασε στη Bασιλική Στρατιωτική Aκαδημία, έζησε τέσσερα χρόνια στην Ινδία, έγινε μέλος της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου, της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας καθώς και της Ακαδημίας Επιστημών του Βερολίνου. Από το 1794 έως το 1815 στάλθηκε από τη βρετανική κυβέρνηση στις ευρωπαϊκές και ασιατικές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για την εξυπηρέτηση μελλοντικών πολιτικο-στρατιωτικών συμφερόντων. Έτσι το 1801 χαρτογράφησε την Αίγυπτο και τους καταρράκτες του Νείλου. Στο ταξίδι της επιστροφής όμως βρισκόταν σε ένα από τα πλοία που μετέφερε μέρος των γλυπτών που είχε αποσπάσει o Λόρδος Έλγιν από την Ακρόπολη, και έχασε όλα του τα σχέδια και τους χάρτες του. Αργότερα μελέτησε τη στρατηγική φυσιογνωμία, τους δρόμους και τις οχυρές θέσεις της Πελοποννήσου, ενώ ως επίσημος αντιπρόσωπος στην Αυλή του Aλή Πασά επιδόθηκε σε πρωτοποριακές ανιχνεύσεις στον βόρειοελλαδικό χώρο και, τέλος, οδοιπόρησε με απαράμιλλη υπομονή τη Δυτική Mικρά Aσία, αποτυπώνοντάς την συστηματικά.

Στη διάρκεια των αποστολών του, κατέγραψε με το συγκροτημένο και λεπτομερειακό του ύφος ό,τι σημαντικό είχε να επιδείξει κάθε περιοχή, παραδίδοντας ένα πλουσιότατο συγγραφικό έργο αποτελούμενο από περιηγητικές (με ελάχιστες όμως αναφορές στον εαυτό του), ιστορικές και πολιτικές αφηγήσεις με επίκεντρο τον ελληνικό, αρχαίο και σύγχρονο κόσμο. Επιπλέον συγκέντρωσε πλήθος αρχαιοτήτων, οι οποίες δόθηκαν το Βρετανικό Μουσείο και το Μουσείο Fitzwilliam του Καίμπριτζ.

Ο Leake επέστρεψε στην πατρίδα του μετά από τις αποστολές του σε Ανατολή και Ευρώπη, σε ηλικία 39 ετών, και τα επόμενα σαράντα πέντε χρόνια, μέχρι τον θάνατό του, επιδόθηκε στην ταξινόμηση και οργάνωση του υλικού που είχε συγκεντρώσει, και στη συγγραφή και δημοσίευση των πορισμάτων των ερευνών του.

Tο πρώτο του ταξίδι στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μετά την Αίγυπτο, ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 1804. Μέχρι τον Φεβρουάριο είχε οδοιπορήσει στην βόρειο Ήπειρο και κατόπιν συνέχισε στην Πελοπόννησο, έχοντας ως οδηγό του το κείμενο του Παυσανία. Όπως γράφει ο ίδιος, ο χρόνος δεν επαρκούσε για να εντοπίσει όλα όσα ήθελε να μελετήσει. Η πρώτη αυτή περιήγηση στον νότιο ελλαδικό χώρο ολοκληρώθηκε τον Μάιο του ίδιου έτους. Το Ιούνιο του 1805 κατευθύνθηκε και πάλι στη δυτική ηπειρωτική Ελλάδα. Με κατεύθυνση προς τα βόρεια εξερεύνησε όλη σχεδόν την επικράτεια του Αλή πασά, περιηγήθηκε την ανατολική Πίνδο και από τη Θεσσαλία, τη Βοιωτία και τη Φωκίδα κατέληξε στην Πάτρα. Τον Φεβρουάριο του 1806 ξεκινάει το δεύτερό του ταξίδι στην Πελοπόννησο, το οποίο ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του ίδιου έτους. Οι περιηγήσεις του συνεχίστηκαν στα νησιά του Ιονίου και στις Κυκλάδες από όπου έπλευσε προς το βόρειο Αιγαίο και το Άγιον Όρος. Η ανατολική και κεντρική Μακεδονία δεν έμεινε έξω από τα ενδιαφέροντά του. Το 1807, λόγω της κήρυξης του πολέμου μεταξύ Βρετανών και Οθωμανών, ο Leake κρατείται αιχμάλωτος για πολλούς μήνες στη Θεσσαλονίκη. Τελικά αναλαμβάνει διαπραγματεύσεις με τον Αλή πασά, και παραμένει στην Ήπειρο, την οποία και πάλι εξερευνά. Τον Μάρτιο του 1810 ο Leake επέστρεψε στην Αγγλία και από το 1814 άρχισε να δημοσιεύει τα έργα του, κυρίως πορίσματα των αρχαιοδιφικών του μελετών αλλά και ένα μελέτημα σχετικό με τη νεοελληνική γλώσσα. Τα επόμενα χρόνια αναλαμβάνει αποστολές στην Ελβετία και αναγορεύεται διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Αρθρογραφεί, συμμετέχει σε σύμμεικτους τόμους, επιμελείται ταξιδιωτικά έργα και δημοσιεύει σχετικά με την Ελληνικά Επανάσταση. Ο Leake υπήρξε μέλος της Royal Society of Literature, και της Royal Geographical Society καθώς και της Βασιλικής Ακαδημίας Επιστημών του Βερολίνου και της αντίστοιχης στο Παρίσι. Tέλος, σε ηλικία εβδομήντα εννέα ετών, στα 1856, εξέδωσε τον κατάλογο της φημισμένης συλλογής αρχαίων νομισμάτων που είχε συγκεντρώσει.

Στο παρόν έργο παραδίδει επεξεργασμένο το οδοιπορικό των τεσσάρων ταξιδιών του στον ηπειρωτικό βόρειο ελλαδικό κυρίως χώρο, αλλά και τις παρατηρήσεις του όσον αφορά την αρχαιολογία αλλά και τη σύγχρονη οικονομική και κοινωνική κατάσταση των τοποθεσιών. Πιο αναλυτικά, οι περιηγήσεις του περιγράφουν τις περιοχές της Ηπείρου, της Μακεδονίας, της Στερεάς Ελλάδας, των Κυκλάδων, της Θεσσαλίας και των Σποράδων καθώς και άλλες τοποθεσίες. Παραδίδουμε εδώ μια μικρή ανασκόπηση του δρομολογίου του. Στον πρώτο τόμο: Αλβανία, Αυλώνα, Ακροκεραύνια όρη, Κέρκυρα, Αργυρόκαστρο, Τεπελένι (με εκτενή αναφορά στον Αλή πασά), Δρυνόπολη, Αντιγόνεια, Λύκοβο, Βουθρωτό, Καλυδώνα, Μακύνεια, Μεσολόγγι, Πλευρώνα, Βραχώρι, Θέρμο, Αχελώος, Στράτος, Λυσιμάχεια, Λέπενο, Αμβρακία, Σπάρτο, Βόνιτσα, Άκτιο, Νικόπολη, Άρτα, Άραχθος, Ιωάννινα, Σούλι, Κλεισούρα, Κιάφα, Ζάλογγο, Κασσώπη, Νικόπολη, Καλαρίτες, Συράκο, Γρεβενά, Μέτσοβο, Αλιάκμων, Σιάτιστα, Καστοριά, Βογατσικό, Κορυτσά, Απολλωνία, Μοναστήρι, Μπεράτι, Ιωάννινα, Πρεμετή, Ζαγόρια, Βοϊδομάτης, Μετέωρα, Καλαμπάκα, Τρίκαλα, Λάρισα, Φάρσαλα, Δομοκός, Ξινιάς, Ζητούνι. Στο Παράρτημα του πρώτου τόμου παραδίδεται μία βιογραφία του Αλή πασά και σημειώσεις για τα Χάνια, για το Σούλι, το Αργυρόκαστρο και τη Νικόπολη.

Ο δεύτερος τόμος καλύπτει τις εξής περιοχές: Λιβαδειά, Πέτρα, Τριφωνίας, Σκριπού, Λοκρίδα, Χαιρώνεια, Θήβα, Χαλκίδα, Αυλίδα, Κωπαϊδα, Πτώον, Καρδίτσα, Πλαταιές, Άγιος Μελέτιος, Δερβενοχώρια, Αθήνα, Αττική (Μεγαρίδα, Πάρνηθα, Κηφισιά, Μαραθώνας, Ραμνούς, Κάλαμος, Ωρωπός), Θήβα, Λεύκτρα, Θίσβη, Αγία Κυριακή, Ελικών, Όσιος Λουκάς, Άσπρα Σπίτια, Δελφοί, Χρυσό, Άμφισσα, Λιδωρίκι, Μόρνος και Ναύπακτος.

Στον τρίτο τόμο οι περιηγήσεις και οι μελέτες του Leake συνεχίζονται: Κέρκυρα, Σύβοτα, Πάργα, Λευκάδα, Μεγανήσι, Κάλαμος, Ιθάκη (Βαθύ, Αετός), Κεφαλονιά (Αργοστόλι , Ληξούρι, Άσσος), Κύθηρα, Μήλος, Πάρος, Αντίπαρος, Νάξος, Δήλος, Μύκονος, Σκύρος, Σκόπελος, Σκιάθος, Άη Στράτης, Αλόννησος, Άγιον Όρος, Ιερισσός, Σιθωνία, Στρατώνι, Σταυρός, Βόλβη, Στρυμόνας, Ορφάνι, Αμφίπολη, Σέρρες, Φίλιπποι, Θεσσαλονίκη, Αξιός, Μογλενά, Έδεσσα, Νάουσα, Βέροια, Κοζάνη, Σέρβια, Ελασσόνα, Τύρναβος, Λάρισα, Αμπελάκια, Γόνοι, Τέμπη, Πλαταμώνας, Λιτόχωρο, Κίτρος, Πρέβεζα, Βόνιτσα, Ακαρνανία, Ανατολικό, Μεσολόγγι, Τρικαδόκαστρο, Οινιάδες, Καλυδώνα.

Στον τέταρτο τόμο ο περιηγητής περιγράφει τις περιοχές: Εχινάδες, Αστακό, Αετό, Κατούνα, Βόνιτσα, Πρέβεζα, Άκτιον, Μύτικα, Παραμυθιά, Φιλιάτες, Κόνιτσα, Ζίτσα, Θύαμη, Δελβινάκι, Ιωάννινα (αναλυτική τοπογραφία, οικονομική και κοινωνική κατάσταση της πόλης, Αλή πασάς), Δωδώνη, Καλαρρύτες, Μέτσοβο, Τρίκαλα, Λάρισα, Φάρσαλα, Αλμυρό, Παγασές, Βόλο, Πήλιο, Βελεστίνο, Καρδίτσα, Τρίκαλα, Ιωάννινα. Στο τέλος του τόμου υπάρχει παράρτημα με μελέτη για τα Ιωάννινα του 14ου αιώνα.

Συντάκτης: Ιόλη Βιγγοπούλου