Ο Robert Hay (1799-1863) ήταν Σκωτσέζος εξερευνητής, αρχαιοδίφης και ένας από τους πρώτους αιγυπτιολόγους. Μέλος εύπορης οικογένειας, γεννήθηκε στο Duns Castle του Berwickshire. Ακολουθώντας την οικογενειακή παράδοση, κατατάχθηκε στο Βασιλικό Ναυτικό σε ηλικία δεκατριών ετών. Στα 1818 η θητεία του τον έφερε στην Αλεξάνδρεια. Το ταξίδι αυτό, όπως και η ανάγνωση των έργων του Belzoni, τον ενέπνευσαν ώστε να επιστρέψει αργότερα στην Αίγυπτο και να περιηγηθεί τη χώρα.

Από το 1824, και για περίπου μια δεκαετία, ο Hay εξερεύνησε την Αίγυπτο και κατέγραψε τους αρχαίους ναούς και τα ταφικά μνημεία κατά μήκος του Νείλου. Σε αντίθεση με παλαιότερους περιηγητές, δεν περιορίστηκε σε σχέδια και σύντομες περιγραφές, αλλά φρόντισε να γίνουν αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις των μνημείων και λεπτομερή αντίγραφα των τοιχογραφιών και των επιγραφών. Ο Robert Hay ήταν τυπικός εκπρόσωπος της νεότερης γενιάς των αρχαιοφιλων περιηγητών, και διέθετε την οικονομική δυνατότητα να προσλάβει μια σειρά από καλλιτέχνες για να καταγράψουν και να σχεδιάσουν τα μνημεία. Στις εργασίες αυτές σημαντική βοήθεια τούς πρόσφερε η camara lucida, φορητός μηχανισμός με πρίσματα που επέτρεπε να γίνεται ακριβής αποτύπωση σκηνών, κτιρίων και αντικειμένων. Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που δούλεψαν μαζί με τον Hay ή για λογαριασμό του, περιλαμβάνονται ο γλύπτης Joseph Bonomi και ο Francis Arundale, που είχε σπουδάσει αρχιτεκτονική και ζωγραφική με δάσκαλο τον Pugin.

Το 1828 ο Hay παντρεύτηκε την Καλλίτσα Ψαράκη, κόρη Έλληνα προεστού από την Κρήτη η οποία είχε απαχθεί και οδηγηθεί στα σκλαβοπάζαρα της Αιγύπτου όταν οι Οθωμανοί κατέπνιξαν εξέγερση των Κρητικών. Η Καλλίτσα Ψαράκη συνόδεψε τον Hay κατά την υπόλοιπη περιήγησή του στην Αίγυπτο. Ο Hay πέθανε στο East Lothian της Σκωτίας το 1863. Η συλλογή του, που αποτελείτο από αρχαιότητες και γύψινα εκμαγεία, αγοράστηκε από έναν τραπεζίτη από τη Βοστώνη και φυλάσσεται σήμερα στο Museum of Fine Arts της Βοστώνης. Το τεράστιο αρχείο με τα σχέδια, τους πίνακες, τις κατόψεις, τα σημειωματάρια και τα ημερολόγια της περιήγησής του βρίσκεται σήμερα στη Βρετανική Βιβλιοθήκη, όπου συχνά το συμβουλεύονται αιγυπτιολόγοι προκειμένου να έχουν εικόνα των τάφων, των ναών και των τοιχογραφιών όπως αυτά ήταν την δεκαετία του 1820, χωρίς τις φθορές που έχουν υποστεί έκτοτε.

Παραδόξως όμως, εκτός από το παρόν βιβλίο, " llustrations of Cairo" που εκδόθηκε το 1840, κανένα άλλο από τα έργα του Hay δεν δημοσιεύθηκε ποτέ. Εξαιτίας της αστρονομικής τιμής της, η έκδοση αυτή των λιθογραφιών του 1840 δεν γνώρισε εμπορική επιτυχία αλλά οι εικόνες της είναι σήμερα πολύτιμες για τους μελετητές.

Ο τόμος περιλαμβάνει τριάντα λιθογραφίες οι οποίες στην πλειοψηφία τους βασίζονται στα σχέδια του Owen Browne Carter, αρχιτεκτονικού σχεδιαστή από το Winchester, ενώ έξι από τα σχέδια είναι του ίδιου του Hay. Η αρχιτεκτονική παιδεία του Carter γίνεται ιδιαίτερα εμφανής στις αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες, οι οποίες αποτυπώνονται εξαιρετικά. Η εικονογράφηση συντίθεται κυρίως από τοπογραφικές απόψεις, οι οποίες όμως περιλαμβάνουν και σκηνές της καθημερινής ζωής με φόντο τα αρχιτεκτονικά μνημεία, όπως τελετή περιτομής, ντόπιους εμπόρους που συναλλάσσονται, γαμήλια πομπή, γυναίκες σε περίπατο και άλλες. Οι λιθογραφίες αυτές απεικονίζουν γνωστά μνημεία του Καΐρου στις αρχές του 19ου αιώνα, όπως για παράδειγμα το σύμπλεγμα του Σουλτάνου al-Zahir Barquq. Μερικές από αυτές διασώζουν επίσης τοποθεσίες που έχουν έκτοτε υποστεί σημαντικές αλλαγές, και μνημεία που έχουν κατεδαφιστεί. Ένα από αυτά είναι το Δικαστήριο (Dar al-'Adl) στο Κάστρο του Καΐρου, για το οποίο το μόνο εικαστικό τεκμήριο είναι τα χαρακτικά της έκδοσης.

Βιβλιογραφία

Searight, Sarah. The British in the Middle East. Λονδίνο: Elton Press, 1979. pp. 238 – 241.

Waldron-Grutz, Jane. “The Lost Portfolios of Robert Hay” στο Saudi Aramco World, Volume 54, Number 2, March/April 2003. σελ. 2-11.

Williams, Caroline. “The Visual Image of Nineteenth-Century Cairo: The British Discovery”, στο Abdullah, Thabit; O’Kane, Bernard; Sakkut Hamdi and Serag, Muhammad, Arab and Islamic Studies. Κάιρο: The American University in Cairo Press, 1997, σελ. 40-41.

Σύνταξη : Νικόλας Νικολαΐδης