Ο Βρετανός αρχιτέκτονας και ζωγράφος James Stuart (1713-1788), γιος Σκωτζέζου ναυτικού, άρχισε να ζωγραφίζει από πολύ νεαρή ηλικία και έφηβος ακόμα κέρδισε υποτροφία για την Society of Arts, όπου καλλιέργησε το ταλέντο του τόσο στο ελεύθερο σχέδιο όσο και στη γεωμετρία. Το 1741 τα αδέλφια του συνέδραμαν ώστε να πραγματοποιήσει το πολυπόθητο του ταξίδι στη Ρώμη, στην οποία έφτασε διανύοντας το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής με τα πόδια, και κερδίζοντας χρήματα με ευκαιριακές εργασίες. Στην Ρώμη συνδέθηκε με τον ζωγράφο Gavin Hamilton και τους αρχιτέκτονες Matthew Brettingham και Nicholas Revett.

O Βρετανός αρχιτέκτονας και σχεδιαστής Nicholas Revett (1720-1804) σπούδαζε ζωγραφική στη Ρώμη (1742) με τον Cavaliere Benefiale όταν γνωρίστηκε με τους προαναφερθέντες. Τον Απρίλιο του 1748 οι τέσσερις καλλιτέχνες περιηγήθηκαν οδοιπορώντας ως την Νάπολη και τότε οι Revett και Stuart διαμόρφωσαν μια ιδέα στην πραγματεία Προτάσεις για την έκδοση μιας ακριβούς περιγραφής των αρχαιοτήτων των Αθηνών, ιδέα που έγινε εγχείρημα και υποστηρίχθηκε θερμά από τους αρχαιόφιλους Dilettanti στη Ρώμη, οι οποίοι και χρηματοδότησαν την αποστολή.

Οι Stuart και Revett έφθασαν στην Ελλάδα την άνοιξη του 1751, όπου παρέμειναν περίπου δυόμισι χρόνια αντιμετωπίζοντας πολλά προβλήματα και δυσκολίες, και έπέστρεψαν στην Αγγλία το 1755. Εργάστηκαν κυρίως στην Αθήνα και στην περιοχή της Αττικής, αλλά επισκέφτηκαν και την Κόρινθο, τη Θεσσαλονίκη και τους Δελφούς. Ο Revett είχε αναλάβει τις μετρήσεις των μνημείων και ο Stuart τα σχέδιά τους, που όλα ολοκληρώθηκαν επί τόπου, ενώ αποφασισμένοι να τα αποτυπώσουν με μεγάλη πιστότητα έσκαβαν σχεδόν ως τα θεμέλιά τους. «Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που προστέθηκε για να προσδώσει γραφικότητα, ακόμα και οι ανθρώπινες μορφές είναι εκ του φυσικού», σημειώνουν οι ίδιοι στην εισαγωγή.

Ο πρώτος τόμος του έργου Αρχαιότητες των Αθηνών, καταμετρημένες και σχεδιασμένες από τους ζωγράφους και αρχιτέκτονες James Stuart και Nicholas Revett εκδόθηκε το 1762 και όχι μόνο έτυχε θερμής υποδοχής από το αγγλικό κοινό, αλλά και σηματοδότησε τον ευρωπαϊκό κλασικισμό. Ο Stuart έγινε διάσημος, επονομάστηκε «Αθηναίος» και εκλέχτηκε μέλος και της Royal Society, ενώ ο Revett έμεινε κάπως στην αφάνεια, διέκοψε τη συνεργασία και πούλησε τα δικαιώματά του στον Stuart, ο οποίος στράφηκε κυρίως στην αρχιτεκτονική και έγινε ο δημιουργός των πρώτων ελληνικού κλασικού ρυθμού οικοδομημάτων στην Αγγλία. Πέθανε ξαφνικά, το 1788, ενώ ετοίμαζε την έκδοση του δεύτερου τόμου. Ο Revett συνέχισε τις αρχαιολογικές αποστολές, πάντα ως μέλος των Dilettanti, αλλά κατασκεύασε και οικίες σε κλασικίζοντα ρυθμό. Πέθανε σε ηλικία 84 ετών. Την τετράτομη έκδοση με τις Αρχαιότητες της Αθήνας ολοκλήρωσαν μέχρι το 1816 άλλα εξέχοντα μέλη της Εταιρείας των Dilettanti. Περισσότερα από τριακόσια σχέδια, με απεικονίσεις και αποτυπώσεις, κατόψεις, τομές και λεπτομέρειες αρχαίων μνημείων και αρχιτεκτονικών μελών σε έξοχες χαλκογραφίες –συνοδευόμενα και με επεξηγηματικά κείμενα για την χρήση του μνημείου, αρχαιολογικές παρατηρήσεις και ταξιδιωτικές εντυπώσεις– εγκαινίασαν τη νέα εποχή, όπου οι λεπτομερείς καταμετρήσεις αντικαθιστούν τη γενική και φαντασιακή πολλές φορές απεικόνιση αρχαίων μνημείων. Η συγκεκριμένη έκδοση είναι η γαλλική μετάφραση του πρώτου τόμου του έργου με τα σχέδια χαραγμένα σε μικρότερο από το πρωτότυπό τους μέγεθος.

H Eταιρεία των (Dilettanti) Eρασιτεχνών, μία από τις πολλές λέσχες της βρετανικής αριστοκρατίας, ιδρύθηκε το 1734 με σκοπό την επαφή των μελών της, που είχαν ιδιαίτερη κλίση και αγάπη για τις τέχνες. Ιδιαίτερα, μετά τα ταξίδια στην Ιταλία, τα μετέπειτα μέλη της Εταιρείας θέλησαν, όπως γράφουν σε εισαγωγικό σημείωμα έκδοσής τους, να έχουν και «στην πατρίδα τους μία γεύση από αυτά τα αντικείμενα», δηλαδή να έχουν τη δυνατότητα ενασχόλησης με την αρχαία ελληνορωμαϊκή τέχνη. Βαθμιαία, η Εταιρεία των Dilettanti αφενός προώθησε, ενέπνευσε και πραγματοποίησε τις σημαντικότερες αρχαιολογικές αποστολές (ως το 1846) στον ελληνικό χώρο, δημοσιεύοντας στη συνέχεια σε μνημειώδεις εκδόσεις τα πορίσματα αυτών και άλλων αποστολών, και αφετέρου συνετέλεσε στην εδραίωση του ευρωπαϊκού κλασικισμού του 18ου αιώνα και στο να αποκτήσει το ευρωπαϊκό κοινό μία πλήρη εικόνα κυρίως της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Το σωτήριο όμως για την πρόοδο της αρχαιολογικής επιστήμης αυτό έργο της Eταιρείας δεν απέβη πάντοτε σωστικό για τις ίδιες τις αρχαιότητες. Oι συμμετέχοντες –στο πνεύμα της αρχαιολατρίας-αρχαιοθηρίας της εποχής– επιδόθηκαν και στη λεία αρχαιοτήτων καταστροφική για τα ίδια τα μνημεία.

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου

• 

  Σελίδα τίτλου

• 

  Γενική άποψη της Αθήνας, όπου σημειώνονται τα κυριότερα μνημεία και αξιοθέατα, με τη Σαλαμίνα, την Αίγινα και τις ακτές της Πελοποννήσου στο βάθος.

• 

  Βινιέτες των κεφαλαίων 1, 2, 5 του βιβλίου: Les antiquités d'Athènes των Στιούαρτ και Ρέβετ: Αρχαία νομίσματα, επιγραφές και αρχιτεκτονικά στοιχεία.

• 

  Η πύλη της Αθηνάς Αρχηγέτιδος στην Αθήνα (Παζαρόπορτα).

• 

  Κάτοψη της πύλης της Αθηνάς Αρχηγέτιδος.

• 

  Απεικόνιση της πρόσοψης και της πλαϊνής πλευράς της πύλης της Αθηνάς Αρχηγέτιδος.

• 

  Σχέδια του θριγκού και του κιονοκράνου της πύλης της Αθηνάς Αρχηγέτιδος. Άνοψη του θριγκού.

• 

  1. Όψη της παραστάδας της Πύλης της Αθηνάς Αρχηγέτιδος (Παζαρόπορτα). 2. Τομή της παραστάδας. 3. Τομή του θριγκού.

• 

  Κάτοψη του ναού της Αγροτέρας Αρτέμιδος στη νότια όχθη του Ιλισσού.

• 

  Ο ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος στον Ιλισσό.

• 

  Όψη του ναού της Αγροτέρας Αρτέμιδος στον Ιλισσό.

• 

  1. Απεικόνιση της νότιας πλευράς του ναού της Αγροτέρας Αρτέμιδος στον Ιλισσό. 2. Κατά μήκος τομή του ναού.

• 

  1. Βάση και κιονόκρανο των κιόνων, θριγγός του ναού της Αγροτέρας Αρτέμιδος. Η ζωφόρος ήταν ήδη κατεστραμμένη και το ανάγλυφο που απεικονίζεται προέρχεται από θραύσμα αναγλύφου που βρέθηκε στην Αθήνα και του οποίου οι διαστάσεις ταιριάζουν με το τμήμα που λείπει. 2. Απεικόνιση του τετάρτου του κίονα. 3. Απεικόνιση των αυλακιών του κίονα.

• 

  Τομές και όψη γωνιακού κιονοκράνου του ναού της Αγροτέρας Αρτέμιδας. 1. Σχέδιο του κιονοκράνου 2. Όψη του κιονοκράνου 3. Τομή της όψης του κιονοκράνου. 4.Τομή της πλευράς του κιονοκράνου 5. Σχέδιο του έλικα του κιονοκράνου.

• 

  Κιονόκρανο και βάση μιας από τις παραστάδες και διάφοροι τύποι επιστυλίων του Ναού της Αγροτέρας Αρτέμιδος ή του λεγόμενου Μητρώου εν Άγραις (Παναγία στην Πέτρα). Εικ. 1. Α. Επιστύλιο της εισόδου, Εικ. 2. Επιστύλιο του πρόναου, Εικ. 3. Κυμάτιο με ζωγραφισμένα ανθέμια στο επιστύλιο του πρόναου, Εικ. 4. Επιστύλιο του οπισθόδομου.

• 

  Το υδραυλικό ωρολόγιο του Ανδρονίκου Κυρρήστου με την Ακρόπολη στο βάθος. Η μορφή με τα μακριά μαλλιά που στέκεται μπροστά στην πόρτα του μνημείου με γυρισμένη την πλάτη είναι ο Σεΐχ Μουσταφά, επικεφαλής των στροβιλιζόμενων δερβίσηδων που χρησιμοποιούσαν το μνημείο ως τεκέ. Απεικονίζεται επίσης κυρία της υψηλής κοινωνίας που κάνει περίπατο μαζί με τις κόρες και την υπηρέτριά της.

• 

  Κάτοψη του Υδραυλικού Ωρολογίου του Ανδρονίκου Κυρρήστου (Πύργου των Αέρηδων).

• 

  Απεικόνιση και τομή καθ' ύψος του Υδραυλικού Ωρολογίου του Ανδρονίκου Κυρρήστου (Πύργου των Αέρηδων).

• 

  Εικ. 1. Κάτοψη του ενός τετάρτου της στέγης του Υδραυλικού Ρολογιού του Ανδρονίκου Κυρρήστου (Πύργος των Αέρηδων). Εικ. 2. Τομή της μισής στέγης. Εικ. 3. Θραύσμα κιονοκράνου το οποίο φέρει την ένδειξη Β στον πρηγούμενο πίνακα, και το οποίο στον πίνακα ΙΙΙ αυτού του κεφαλαίου με κάποιες συμπληρώσεις φαίνεται να υποστηρίζει την κωνική επίστεψη και το γλυπτό που παριστάνει Τρίτωνα.

• 

  Υδραυλικό Ρολόι του Ανδρονίκου Κυρρήστου (Πύργος των Αέρηδων): Εικ. 1. Λεπτομέρεια κάτοψης και όψης κίονα. Κιονόκρανο και θριγκός του πρόπυλου. Εικ. 2. Θραύσμα των γεισίποδων του θριγκού. Εικ. 3. Τομή του γείσου στη θέση κάτω από την ανάγλυφη μορφή του Νότου.

• 

  Σχέδιο κιονοκράνου με ίχνη από τον θριγκό και το πλαίσιο της εισόδου, με βάση μικρό διασωζόμενο τμήμα του κιονοκράνου.

• 

  Λεπτομέρειες αρχιτεκτονικών μελών στο εσωτερικό του Υδραυλικού Ρολογιού του Ανδρονίκου Κυρρήστου (Πύργος των Αέρηδων): Εικ. 1. Τομή της χαμηλότερης κορνίζας. Εικ. 2. Όψη της ανώτερης κορνίζας. Εικ. 3. Ανόψεις φατνωμάτων υπό ορθής και παραπληρωματικής γωνίας. Εικ. 4. Κίονας, κιονόκρανο και επιστύλιο στο ανώτερο τμήμα. Εικ. 5. Οι ραβδώσεις των κιόνων.

• 

  Τρία από τα οχτώ ηλιακά ρολόγια του Υδραυλικού Ωρολόγιου του Ανδρονίκου Κυρρήστου (Πύργου των Αέρηδων): Νότια, νοτιοανατολική και ανατολική πλευρά του πύργου.

• 

  Δύο από τα ηλιακά ρολόγια τουΥδραυλικού Ωρολόγιου του Ανδρονίκου Κυρρήστου (Πύργου των Αέρηδων): βορειοανατολική και βόρεια πλευρά.

• 

  Ανάγλυφα των οχτώ ανέμων από τον Πύργο των Αέρηδων: 1. Βορέας (Βόρειος άνεμος) 2. Καικίας (βορειοανατολικός άνεμος) 3. Απηλιώτης (ανατολικός άνεμος) 4. Εύρως (νοτιοανατολικός άνεμος) 5. Νότος (Νότιος άνεμος) 6. Λίψ, (νοτιοδυτικός άνεμος) 7. Ζεφυρος( δυτικός άνεμος). 8. Σκίρων (βορειοδυτικός άνεμος).

• 

  Βινιέτες των κεφαλαίων IV και V. Αρχαία νομίσματα, επιγραφές και φανταστική αναπαράσταση της κορυφής του χορηγικού μνημείου του Λυσικράτους.

• 

  Το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτους από το προαύλιο του ξενώνα της μονής των Καπουτσίνων, στην οποία είχε ενσωματωθεί το μνημείο. Στο χαρακτικό απεικονίζεται επίσης ο Καπουτσίνος μοναχός ένοικος της μονής.

• 

  Κάτοψη του χορηγικού μνημείου του Λυσικράτους. Με εντονότερη σκίαση επισημαίνεται το σωζόμενο τμήμα του μνημείου.

• 

  Απεικόνιση και τομή του χορηγικού μνημείου του Λυσικράτους.

• 

  Κάτοψη ημικίονα, όψη της βάσης του και τμήμα της όψης της τετράγωνης βάσης του Χορηγικού Μνημείου του Λυσικράτη (Φανάρι του Διογένη).

• 

  Το κιονόκρανο, ο θριγκός και το γείσο του Χορηγικού Μνημείου του Λυσικράτη (Φανάρι του Διογένη). Διακρίνεται και τμήμα ανάγλυφου τρίποδα.

• 

  Άνοψη, όψη και τομές του κιονοκράνου της επίστεψης του Χορηγικού Μνημείου του Λυσικράτη (Φανάρι του Διογένη).

• 

  1. Τέταρτο της άνω επιφάνειας του θόλου του χορηγικού μνημείου του Λυσικράτους. 2. Τομή του θόλου στην ευθεία CD του σχ.1. 3. Τομή τμήματος του θόλου στην ευθεία EF του σχ. 1. 4. Τομή του έλικα που σημειώνεται ως Α στα σχ. 1,2 στην ευθεία ab του σχ. 2. 5. Ίχνη βιτρούβειου έλικα.

• 

  Χορηγικό μνημείο Λυσικράτους: 1. Απεικόνιση του μεγάλου άνθους που στέφει τον θόλο. 2. Τομή της άνω επιφάνειας του άνθοους. 3. Κάθετη τομή της κορυφή του άνθους στην ευθεία ABC του σχ. 2. για να αναδειχθεί το βάθος των κοιλοτήτων Α, Β του σχεδίου 2.

• 

  Ανάγλυφα του χορηγικού μνημείου του Λυσικράτους: Η συνάντηση του Διονύσου με τους Τυρρήνιους πειρατές.

• 

  Η Βιβλιοθήκη του Αδριανού από το σπίτι του προξένου της Βρετανίας Νικόλαου Λογοθέτη.

• 

  Κάτοψη της Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Με πιο έντονη σκίαση τα τμήματα που σώζονταν ακόμα.

• 

  1. Γεωμετρική απεικόνιση της πύλης της Βιβλιοθήκης του Αδριανού και της πρόσοψης βορείως της πύλης. 2. Τομή της πρόσοψης. Τομή της πύλης και του νότιου πτερώματος με έναν από τους κίονες μεταξύ της πύλης και του νοτίου πτερώματος. 3. Τομή της πύλης και της εισόδου του μνημείου. 4.Τμήμα πλευρικού τοίχου του μνημείου μαζί με το γείσο.

• 

  1. Βάση ενός από τους τέσσερις αυλακωτούς κίονες της πύλης. 2. Γείσο των πλευρικών τείχων και των εξεδρών. 3. Επιστύλιο της κυρίας εισόδου του μνημείου. 4. Τομή του επιστυλίου.

• 

  Όψη κορινθιακού κιονόκρανου, θριγκού και γείσου της Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Άνοψη γωνιακού φατνώματος και τομή κιονοκράνου.

• 

  Βιβλιοθήκη του Αδριανού: 1. Σχέδιο του κιονοκράνου. 2. Όψη του κιονοκράνου από γωνία.

• 

  Κάτοψη και απεικόνιση ερειπίων στον χώρο της εκκλησίας της Μεγάλης Παναγιάς (Βιβλιοθήκη του Αδριανού). 1. Όψη αρχαιας αψίδας. 2. Κάτοψη όπου επισημαίνονται ίχνη αρχαίων κτισμάτων στον χώρο της εκκλησίας. 3. Πεσσός και τόξο ενσωματωμένα στην εκκλησία της Μεγάλης Παναγιάς. 4. Τομή θριγκού που στήριζαν κίονες και ημικίων πλάι στην εκκλησία. 4. Κιονόκρανο του ημικίονα.