Μυκήνες
Στο πολυσυζητημένο για το περιεχόμενό του έργο (1807) του J.L.S. Bartholdy δημοσιεύεται μια από τις πρωιμότερες απεικονίσεις των ερειπίων της προϊστορικής ακρόπολης των Μυκηνών. Το θέμα που απεικονίζεται, η Πύλη των Λεόντων, έμελλε να γίνει στερεότυπο του χώρου, καθόσον ήταν το μοναδικό εμφανές ανάγλυφο μνημείο. Το συναντούμε και στη σπάνια έκδοση (1814) του αρχαιολόγου Ed. Dodwell και στο αξιολογότατο, για το δρομολόγιο και τις παρατηρήσεις, ταξιδιωτικό χρονικό του Ed. D. Clarke (1814), στο εικαστικό σκέλος του ποιητικού έργου του αρχαιόφιλου W. Haygarth (1814), αλλά ακόμα και σε μεταγενέστερα έργα (R.R. Farrer 1882).
Ο W. Gell στις αρχές του 19ου αιώνα είναι από τους πρώτους που πραγματοποιεί συστηματικές αρχαιολογικές αναζητήσεις σε τοποθεσίες που περιγράφονται στo κείμενο του Παυσανία και ταυτίζει (1810) πολλές μυκηναϊκές κυρίες τοποθεσίες. Πλούτο πληροφοριών, τόσο για το ιστορικό τοπίο όσο και για τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο των Ελλήνων κατά την προεπαναστατική περίοδο, μας παραδίδουν οι εξαιρετικής ποιότητας πίνακες του Ed. Dodwell στα 1819 (και Ed. Dodwell στα 1819). Ευκρίνεια και συνέπεια διακρίνουν τα σχέδια του Ιταλού S. Pomardi (1820) ο οποίος συνόδευσε ως ζωγράφος τις αρχαιολογικές περιηγήσεις του Ed. Dodwell και αποτύπωσε πλήθος θέματα κατά παραγγελία. Οι πίνακες στο έργο (1834) του Ed. Dodwell απεικονίζουν σπάνιες απόψεις λιγότερο γνωστών αρχαιολογικών τοποθεσιών και παραμένουν πρωτοπόροι όσον αφορά τη θεματική τους.Οι λιθογραφίες του Α.-V. Joly (1824), εμπνευσμένες από προγενέστερα έργα παρόμοιας θεματικής, εναρμονίζονται απόλυτα με το φιλελληνικό πνεύμα της εποχής.
Σχέδια υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας και τεχνικής συνοδεύουν τις καίριες παρατηρήσεις των μελών του Τμήματος Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά, υπό τη διεύθυνση του G.A. Blouet, πάνω στα μνημεία και τους τόπους που είχαν αναλάβει να ερευνήσουν. Τα πορίσματα των μελετών αυτών και τα σχέδια που τα συνοδεύουν, ανάμεσά τους και για τις αρχαιότητες των Μυκηνών και τα οποία κυκλοφόρησαν σε τρεις μνημειώδεις τόμους (1831, 1833, 1838), συνέβαλαν πολύ στην διαμόρφωση της εικόνας των μνημείων και έγιναν εγχειρίδιο αναφοράς για κάθε μελλοντική σχετική μελέτη.
Ένα άλλο θέμα από τις Μυκήνες, που εμπνέει τις αρχαιολογικές μελέτες και συνεπώς και τις εικονογραφήσεις των περιηγητικών έργων, είναι ο Θολωτός Τάφος, γνωστός και ως “Θησαυρός του Ατρέα” [R. Walpole (1818), Ed. Dodwell, (1819), J.J. Horner (1823), Ch. R. Cockerell (1830), F.Ch.H.L Pouqueville (1835), J. Skene (1838-45) και E. Rey (1864)], ενώ το τοπίο γύρω από τις Μυκήνες εντυπωσίασε τον ζωγράφο O.M. von Stackelberg (1830). Μετά το ταξίδι του στον ελλαδικό χώρο στις αρχές του 19ου αιώνα, ο O.M. von Stackelberg (1834) κατάφερε να αποδώσει τόσο τις ιστορικές τοποθεσίες, όσο και τις αρχαιότητες με το νέο, βαθμιαία αναφαινόμενο, εικαστικό ρεύμα του ρομαντισμού.
Στο Λεύκωμα (1984) μάς παραδίδονται αξιολογότατες και σπάνιες ξυλογραφίες από το πρωτοπόρο εβδομαδιαίο βρετανικό περιοδικό “The Illustrated London News” (1842-1885) και το συγγενές “The Graphic” (1869-1885). Απεικονίζονται τοποθεσίες, πρόσωπα και γεγονότα (πολιτικά, κοινωνικά, πολεμικά) από το 1842 έως το 1885, ανάμεσά τους και οι ανακαλύψεις του Σλήμαν στις Μυκήνες.
Μετά τις συστηματικές ανασκαφές, που ξεκίνησαν με τον Ερρίκο Σλήμαν το τρίτο τέταρτο του 19ου αιώνα, ο Θολωτός Τάφος αναδεικνύεται πια σε φωτογραφίες [El. Cabrol (1890), Ε. Reisinger (1923)], αλλά ακόμα και σε εκδόσεις όπου συνυπάρχουν πολλές τεχνικές εικονογράφησης (A. von Schweiger Lerchenfeld, 1887).Το έργο του πολυγραφότατου Ιρλανδού λογίου J.P. Mahaffy που αναφέρεται σε περιηγήσεις του και στις Μυκήνες (1890) εμπλουτίστηκε με εξαιρετικές ξυλογραφίες. Τα χαρακτικά αυτά προήλθαν από σχέδια με μολύβι, τα οποία βασίστηκαν σε φανταστικές απεικονίσεις αλλά και φωτογραφίες.
Με την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους οι Μυκήνες αποτελούν μια εύκολα προσιτή σημαντική αρχαιολογική τοποθεσία και έτσι πολλαπλασιάζονται τα εικονογραφικά θέματα για την περιοχή [Fr. Aldenhoven (1841), G.N. Wright (1841), Th. Moncel (1843)], ενώ τα εντυπωσιακά τείχη με τα ανάγλυφα κοσμούν πάντα τα χαρακτικά στις πολύ πετυχημένες εκδόσεις της εποχής (, CHr. Wordsworth, 1841 και Ch. Wordsworth, 1882). Eξαιρετικής ποιότητας ξυλογραφίες κοσμούν το έργο του J. von Falke (1887 / 2002). Απεικονίζουν έργα της αρχαίας ελληνικής τέχνης αλλά και φανταστικές αναπαραστάσεις που αφορούν κυρίως τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο των αρχαίων Ελλήνων.
Οι λιθογραφίες στο έργο του H. Cook (1853) αποπνέουν το ίδιο ήρεμο εικαστικό ύφος είτε πρόκειται για μνημεία στον χώρο, είτε για τοπία, είτε για στιγμιότυπα. Ανθρώπινες μορφές σε γραφικές σκηνές εμπλουτίζουν συνήθως τις απόψεις μνημείων, ενώ πρόσθετη βλάστηση ισορροπεί τις απόψεις τοπίων.
Τα καλλιτεχνικά περιοδικά του 19ου αιώνα, με ταξιδιωτικό αλλά και αφηγηματικό περιεχόμενο, δημοσίευαν πίνακες με απόψεις σημαντικών μνημείων της Ανατολής συνοδευόμενους από εμπεριστατωμένα επεξηγηματικά κείμενα. Αποτελούσαν ευπώλητες εκδόσεις με ψυχαγωγικό αλλά και εποικοδομητικό χαρακτήρα (M. Busch, 1869)
Η διεισδυτική ματιά και η παρατηρητικότητα στους χώρους και τους ανθρώπους που χαρακτηρίζει το κείμενο του H. Belle (1881) διακρίνεται και στο εικονογραφικό υλικό που εμπλουτίζει το χρονικό του.
Προς τα τέλη του 19ου αιώνα σχέδια και κατόψεις της περιοχής συμπεριλαμβάνονται στους ταξιδιωτικούς οδηγούς (K. Boedeker, 1894), ενώ οι μύθοι και το τοπίο είναι τελικά τα θέματα που επιβάλλονται στα έργα των αρχών του 20ού αιώνα (V. Willoughby, 1925).
Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου