Όπως όλα τα νησιά στις ελληνικές θάλασσες, τα Κύθηρα πρωτοεμφανίζονται σε ένα πολύ σημαντικό χειρόγραφο νησολόγιο των αρχών του 15ου αιώνα, το “Liber Insularum Archipelagi” το οποίο έγινε και πρότυπο για τα μεταγενέστερα νησολόγια, όπως αυτά των B. dalli Sonetti (1485) και Β. Bordone (1547). Ο Sonetti συνοδεύει τους χάρτες με έμμετρα κείμενα, ενώ ο Bordone σημειώνει στους ιδιότυπους χάρτες του πληροφορίες, μεταξύ άλλων, για τους μύθους, το κλίμα και την ιστορία του νησιού.

Προς τα τέλη του 16ου αιώνα τα Κύθηρα εμφανίζονται στο πρωτοποριακό για την εποχή του νησολόγιο (1574) του G. Fr. Camocio, το οποίο επηρέασε μεταγενέστερα νησολόγια, όπως αυτό του G. Rosaccio (1598). Ο χάρτης των Κυθήρων επίσης, στην έκδοση (1615) του ταξιδιωτικού χρονικού του H. Beauvau, μιμείται αντίστοιχο δημοφιλούς έκδοσης που κυκλοφόρησε λίγα χρόνια νωρίτερα. Όπως όλα τα έργα του είδους, το νησολόγιο του Antonio Millo (1582-91) εμπλουτίζεται από χαρακτικά που είχαν ήδη δημοσιευθεί σε έντυπες εκδόσεις της εποχής. Στους χάρτες των νησολογίων του, όπως και σε αυτόν τηων Κυθήρων, ο Αντώνιος σημειώνει τα επικίνδυνα σημεία πλεύσης, και χρησιμοποιεί τα τοπωνύμια των πορτολάνων της εποχής.

Ο T. Porcacchi κυκλοφόρησε μία πολύ πετυχημένη έκδοση (1620) νησολογίου με τη νέα τεχνική στην χάραξη, αυτήν της χαλκογραφίας. Η τεχνική αυτή επέτρεπε περισσότερες λεπτομέρειες, μεγαλύτερη ακρίβεια, πυκνότητα πληροφοριών, και καθιερώθηκε σταδιακά σε όλα τα εικονογραφημένα έργα μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε προτιμήθηκε βαθμιαία η λιθογραφία. Στα μέσα του 17ου αιώνα, στην έκδοση του Μ. Boschini, μικρό νησολόγιο και όμορφο δείγμα της βενετσιάνικης χαρακτικής, ο χάρτης των Κυθήρων, όπως και όλοι οι άλλοι, συνοδεύεται με επεξηγηματικό κείμενο ιστορικο-γεωγραφικού περιεχομένου. Το νησολόγιο του Fr. Piacenza (1688) περιλαμβάνει χάρτες με εξαιρετική χάραξη και πλούσιο αφηγηματικό υλικό για τα νησιά του Αιγαίου πελάγους αλλά και την Κύπρο και την Πελοπόννησο.

Προς τα τέλη του 17ου αιώνα, οι εκδόσεις του εργαστηρίου της Γεωγραφικής Aκαδημίας των Aργοναυτών στη Bενετία, του V.M. Coronelli, μεταφράστηκαν, αντιγράφηκαν και ενέπνευσαν παρόμοια συγγράμματα. Οι εκατοντάδες χαλκογραφίες στα έργα αυτά ύμνησαν κυρίως τις νικηφόρες μάχες των συμπατριωτών του κατά τον Eνετο-οθωμανικό πόλεμο (1684-1687). Στις εκδόσεις αυτές περιλαμβάνονται χάρτης του κάστρου και της Χώρας και χάρτης του λιμένα (V.M. Coronelli στα 1687) ή κάτοψη του φρουρίου, χάρτης του λιμανιού και χάρτης με την περιοχή όπου το Ιόνιο συναντά το Αιγαίο Πέλαγος (V.M. Coronelli στα 1688). Τα σχέδια αυτά, αντιγράφηκαν και σε παραλλαγές συνοδεύουν πάμπολλες επανεκδόσεις ή μεταφράσεις των έργων του Coronelli ή εικονογραφούν ιστορικά συγγράμματα και έντυπες γεωγραφικές εκδόσεις της εποχής ακόμα και μεταγενέστερα ταξιδιωτικά χρονικά. Τα χαρακτικά στο έργο αυτό του V.M. Coronelli (1708), και σε επανέκδοση του ίδιου έτους V.M. Coronelli (1708), παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, παρόλο που πολλοί πίνακες επαναλαμβάνουν θέματα που είχαν ήδη δημοσιευτεί σε προγενέστερες εκδόσεις της Γεωγραφικής Ακαδημίας των Αργοναυτών.

Την ίδια περίοδο, στο έργο J. Sandart (1686) διακρίνουμε επιρροές από παρεμφερείς χαλκογραφίες, που χρονολογούνται από τα τέλη του 16ου αιώνα και στο πλούσιο σε περιεχόμενο λόγιο έργο ("Archipel" στα 1688) του εκδότη και χαράκτη Ol. Dapper (που ξεχώρισε με τα εξαιρετικής τεχνικής χαρακτικά) δημοσιεύονται νομίσματα και ένας χάρτης των Κυθήρων. Στην έκδοση του J. Sandrart (1687) οι πίνακες απεικονίζουν κάστρα και τοποθεσίες, κυρίως της βενετικής κυριαρχίας. Παρόμοια έργα κυκλοφόρησαν για να εξάρουν τις νικηφόρες νίκες των Ενετών στη σύγκρουση τους με του Οθωμανούς στη διάρκεια του ΣΤ΄ Βενετο-οθωμανικού πολέμου  (1684-1699): όπως στις εκδόσεις του J. Enderlin (1686) και J. Enderlin (1688) όπου συναντούμε πίνακες με θέματα που αντιγράφουν δημοφιλείς προγενέστερες εκδόσεις αλλά και έργα που κυκλοφορούν την ίδια περίοδο και στα τέλη του 17ου αιώνα, οι εκδόσεις του J. Peeters (1690) τονίζουν επίσης τις νίκες των χριστιανικών δυνάμεων της Δύσης στους Βενετο-οθωμανικούς πολέμους. Απεικονίζονται πόλεις, λιμάνια και τοποθεσίες από την Αδριατική θάλασσα έως την Ινδία.

Ο J. Seller ήταν ο δημιουργός της πρώτης λεπτομερούς χαρτογράφησης των ακτών της Μεσογείου, γνωστής με τον τίτλο «English Pilot...», η οποία πρωτοεκδόθηκε τον 17ο αιώνα, επανεκδόθηκε επανειλημμένα, και συνέχισε να χρησιμοποιείται ως έργο αναφοράς μέχρι και τον 19ο αιώνα (εδώ η έκδοση του 1771). Το συνολικό έργο του Seller καθιέρωσε την αγγλική γλώσσα στους ναυτικούς χάρτες και επηρέασε έντονα τις μεταγενέστερες χαρτογραφικές εκδόσεις. Παραδίδονται σχέδια ακτών της περιοχής.

Μία μοναδική και ιδιαίτερη άποψη του Κάστρου συναντάμε στο ταξιδιωτικό χρονικό του ιδιότροπου Άγγλου εμπόρου Al. Drummond (1754), ενώ μισό αιώνα μετά (1800) ο Γάλλος κρατικός υπάλληλος A. Grasset de Saint Sauveur (ο οποίος παρέμεινε καιρό στα Επτάνησα και συνέταξε το πρώτο εμπεριστατωμένο χρονικό για την οικονομικο-κοινωνική κατάσταση των νησιών αυτών) συνοδεύει το τρίτομο έργο του με έναν «Άτλαντα», στον οποίο για τα Κύθηρα δημοσιεύει χαρακτικά με αρχαιότητες, απόψεις, χάρτες με τα αγκυροβόλια και πίνακα με αρχαία νομίσματα. Το ίδιο έτος έχουμε την έκδοση από το ταξίδι των D. και Ν. Stephanopoli, το οποίο παρότι είχε πολιτικό χαρακτήρα (προσεκόμιζαν επιστολή του Βοναπάρτη στον Μπέη της Μάνης Τζαννέτο Γρηγοράκη), δεν εμπόδισε ώστε η έκδοση (1800) να συμπεριλάβει άποψη και αρχαιότητες πιθανότατα από αρχαίο ιερό στο νησί. Στη μυθιστορηματική ανάπλαση, αλλά και ταξιδιωτική αφήγηση του J.J. abbé Barthélemy (στην επανέκδοση του 1832), που ιστορεί με ειδυλλιακό τρόπο ένα πανόραμα του αρχαίου κόσμου και εμπλουτίστηκε με χάρτες και σχέδια, περιλαμβάνεται και χάρτης της Λακωνίας με τα Κύθηρα.

Aντικειμενικά αλλά και με ευαισθησία, μπορούν να χαρακτηριστούν τα σχέδια του Γάλλου αρχιτέκτονα και ζωγράφου A.L. Castellan (1808), οποίος στο ταξίδι του προς την πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προσέγγισε πρώτα στα Κύθηρα και  απεικονίζει αρχαιότητες, απόψεις, κατόψεις και παραδίδει χάρτη περιοχής του νησιού. Αξιoπρόσεκτη η απεικόνιση του κάστρου των Κυθήρων στον Άτλαντα  που συνοδεύει την έκδοση που επιμελήθηκε ο J.B.G.M. Bory de St. Vincent (1823). Σε μια από τις πολλές εκδόσεις πάνω στα ήθη, τα έθιμα, τις ενδυμασίες και τα μνημεία της Ελλάδος (Griechenland, 1825c), η εικονογράφηση δανείζεται πίνακες από δημοφιλή ταξιδιωτικά έργα τα οποία είχαν κυκλοφορήσει τις προηγούμενες δεκαετίες. Έτσι, ο πίνακας με άποψη του «Ενετικού κάστρου στη Χώρα Κυθήρων» αντιγράφει την αντίστοιχη απεικόνιση που βρίσκουμε σε έργο του J.B.G.M. Bory de Saint-Vincent.  

Μετά το ταξίδι του στον ελλαδικό χώρο στις αρχές του 19ου αιώνα, ο O.M. von Stackelberg (1834) κατάφερε να αποδώσει τόσο τις ιστορικές τοποθεσίες, όσο και τις αρχαιότητες με το νέο, βαθμιαία αναφαινόμενο, εικαστικό ρεύμα του ρομαντισμού.

Η σημαντική γεωγραφική θέση της νήσου στις θαλάσσιες διαδρομές επιβεβαιώνεται και με τη δημοσίευση χαρτογραφήσεων των αγκυροβολίων της περιοχής (J. Roux, στα 1804) και σχέδια των ακτογραμμών (E. Rey στα 1867).

Ο εικονογραφικός πλούτος στις εκδόσεις του 19ου αιώνα έχει να επιδείξει για τα Κύθηρα απόψεις ζωγραφικού πλέον χαρακτήρα, επηρεασμένες από το νέο εικαστικό και πρώιμο ιμπρεσσιονιστικό ύφος, όπως οι απόψεις στο πολύ πετυχημένο έργο του Cr. Wordsworth (στην επανέκδοση του 1882), στα τοπία του Ed. Lear (1863) και στο πλούσια εικονογραφημένο έργο του Α. von Schweiger Lerchenfeld (1887).

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου