Η Κέρκυρα συγκαταλέγεται στα θέματα που για πρώτη φορά απεικονίστηκαν εκ του φυσικού και δημοσιεύτηκαν στο πρώτο ταξιδιωτικό χρονικό, αυτό του Br. von Breydenbach (1486), που κοσμείται με απόψεις των πόλεων που αποτελούσαν σταθμό στα ταξίδια των προσκυνητών από τη Βενετία προς τους Αγίους Τόπους. Η πόλη της Κέρκυρας με το Παλαιό Φρούριο και το λιμάνι απεικονίστηκε στο οδοιπορικό του B. von Breydenbach (ένατη επανέκδοση στα 1502), στην ξυλογραφία του Ε. Reuwich, η οποία αποτέλεσε το πρότυπο για πολλές μεταγενέστερες απόψεις της πολιτείας. Την απεικόνιση αυτή αντέγραψαν και μιμήθηκαν παρεμφερή έργα σε όλους τους μεταγενέστερους αιώνες (Noe Bianco στα 1600).

Η Κέρκυρα όμως χαρτογραφήθηκε και στο πρώτο σημαντικό χειρόγραφο νησολόγιο, αυτό του Cr. Buondelmonti (1420), έργο που ενέπνευσε και μεταγενέστερα χειρόγραφα αλλά και έντυπα νησολόγια (B. Bοrdone στα 1547). Μετά τη νικηφόρα για τις χριστιανικές δυνάμεις της Δύσης ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571), στο πρωτοποριακό για την εποχή του νησολόγιο (1574) του G.Fr. Camocio στον χάρτη της Κέρκυρας τονίζεται το ισχυρό φρούριο αλλά και οι άλλες οχυρές θέσεις της νήσου. Η έκδοση αυτή επηρέασε μεταγενέστερες αντίστοιχες, όπως αυτήν του G. Rosaccio (1598), αλλά και εικονογράφησε προσκυνηματικά χρονικά (H. Beauvau στα 1615 και J. Cootwicjk στα 1619). Όπως όλα τα έργα του είδους, το νησολόγιο του Antonio Millo (1582-91) εμπλουτίζεται από χαρακτικά που είχαν ήδη δημοσιευθεί σε έντυπες εκδόσεις της εποχής. Στους χάρτες των νησολογίων του ο Αντώνιος σημειώνει τα επικίνδυνα σημεία πλεύσης, και χρησιμοποιεί τα τοπωνύμια των πορτολάνων της εποχής. Ο T. Porcacchi κυκλοφόρησε μία πολύ πετυχημένη έκδοση (1620) νησολογίου με τη νέα τεχνική στην χάραξη, αυτήν της χαλκογραφίας. Η τεχνική αυτή επέτρεπε περισσότερες λεπτομέρειες, μεγαλύτερη ακρίβεια, πυκνότητα πληροφοριών, και καθιερώθηκε σταδιακά σε όλα τα εικονογραφημένα έργα μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε προτιμήθηκε βαθμιαία η λιθογραφία.

Ο V.M. Coronelli, ίδρυσε την Γεωγραφική Aκαδημία των Aργοναυτών στη Bενετία και κυκλοφόρησε δεκάδες εκδόσεις με εκατοντάδες χαλκογραφίες που αποσκοπούσαν να εξάρουν τις νικηφόρες μάχες των συμπατριωτών του κατά τον Eνετο-οθωμανικό πόλεμο (1684-1687). Για την Κέρκυρα έχουμε απόψεις, κατόψεις, σχέδια και χάρτες που αναδεικνύουν τα σημαντικά φρούρια της νήσου (το Αγγελόκαστρο, σχέδια και απόψεις του Παλαιού Φρουρίου, η πόλη της Κέρκυρας, χάρτες –V.Μ. Coronelli στα 1688–, ενώ έχουμε μόνον δύο απόψεις του Παλαιού Φρουρίου –V.Μ. Coronelli στα 1687). Τα σχέδια αυτά, που αντιγράφηκαν αυτούσια ή σε παραλλαγές, συνοδεύουν έκτοτε πάμπολλες επανεκδόσεις ή μεταφράσεις των έργων του ή εικονογραφούν μεταγενέστερα ταξιδιωτικά χρονικά, ιστορικά συγγράμματα και έντυπες γεωγραφικές εκδόσεις, όπως το "Archipel", του Ol. Dapper στα 1688. Στο τελευταίο, έργο πολύ εξελιγμένης τεχνικής στην χαρακτική αλλά και πλούσιο σε περιεχόμενο ο συγγραφέας, που βασίστηκε κυρίως σε πηγές της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας, πορτολάνους, νησολόγια, σύγχρονές του περιηγητικές μαρτυρίες και έγκυρους χάρτες της εποχής, προσθέτει και πίνακες με αρχαία νομίσματα της περιοχής. Την ίδια περίπου περίοδο, στα 1670, έχουμε άποψη του Παλαιού Φρουρίου, από φημισμένο χαράκτη, που δημοσιεύτηκε σε χάρτες της εποχής (στην έκδοση Piraeus and Ports) και στο έργο του J.v. Sandrart (1686) διακρίνουμε επιρροές από παρεμφερείς χαλκογραφίες, που χρονολογούνται από τα τέλη του 16ου αιώνα ενώ στην έκδοση του J. Sandrart (1687) οι πίνακες απεικονίζουν κάστρα και τοποθεσίες, κυρίως της βενετικής κυριαρχίας. Παρόμοια έργα κυκλοφόρησαν για να εξάρουν τις νικηφόρες νίκες των Ενετών στη σύγκρουση τους με του Οθωμανούς στη διάρκεια του ΣΤ΄Βενετο-οθωμανικού πολέμου  (1684-1699). Στα τέλη του 17ου αιώνα, οι εκδόσεις του J. Peeters (1690) τονίζουν επίσης τις νίκες των χριστιανικών δυνάμεων της Δύσης στους Βενετο-οθωμανικούς πολέμους. Απεικονίζονται πόλεις, λιμάνια και τοποθεσίες από την Αδριατική θάλασσα έως την Ινδία.

Οι εξαιρετικής χάραξης χάρτες της αρχαίας Ελλάδος του J. Laurenberg (1660) συνοδεύονται από επεξηγηματικά ιστορικο-γεωγραφικά κείμενα, όπου αναγνωρίζουμε την βαθιά λόγια γνώση του δημιουργού.

Ο J. Seller ήταν ο δημιουργός της πρώτης λεπτομερούς χαρτογράφησης των ακτών της Μεσογείου, γνωστής με τον τίτλο «English Pilot...», η οποία πρωτοεκδόθηκε τον 17ο αιώνα, επανεκδόθηκε επανειλημμένα, και συνέχισε να χρησιμοποιείται ως έργο αναφοράς μέχρι και τον 19ο αιώνα (εδώ η έκδοση του 1771). Το συνολικό έργο του Seller καθιέρωσε την αγγλική γλώσσα στους ναυτικούς χάρτες και επηρέασε έντονα τις μεταγενέστερες χαρτογραφικές εκδόσεις. Παραδίδονται σχέδια ακτογραμμών της περιοχής. Παραδίδονται σχέδια ακτών της περιοχής.

Η σημαντική γεωγραφική θέση της νήσου στο θαλάσσιο ταξίδι από την Αδριατική προς την Ανατολή επιβεβαιώνεται και από τη δημοσίευση χαρτών και χαρτογραφήσεων των αγκυροβολίων της νήσου (J.N. Bellin στα 1771 και J. Roux στα 1804), ενώ χάρτη με τα αγκυροβόλια έχουμε και στον «Άτλαντα», που συνοδεύει το τρίτομο για τα Επτάνησα έργο του A. Grasset de Saint Sauveur (1800). Αξιoπρόσεκτος είναι ο χάρτης της νήσου στον Άτλαντα που συνοδεύει την έκδοση για το Ιόνια νησιά που επιμελείται ο J.B.G.M Bory de St. Vincent (1823).

Οι σπάνιες εικαστικές μαρτυρίες του έργου του W. Black (1900) αποτελούν πολυτιμότατη πηγή για την ιστορία του τόπου, καθόσον είναι από τα ελάχιστα έργα που χρονολογούνται την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης.

Η εικονογράφηση που αφορά την Κέρκυρα περιλαμβάνει απόψεις τοποθεσιών, πίνακες με αρχαία νομίσματα και ενδυμασίες των κατοίκων. Οι  πίνακες του J. Cartwright (1821) παραδίδουν πραγματιστικά και τοπιογραφικά θέματα με εξαιρετική τεχνική λεπτότητα, αυθορμητισμό αλλά και ευαισθησία. Ενδυμασίες και ανθρώπινους τύπους που ζούσαν στο νησί έχουμε και σε λιθογραφίες του Γάλλου ζωγράφου L. Dupré (περίπου 1825). Στη δημοσίευση έργου που αναφέρεται στον ζωγράφο αυτόν έχουμε και απόψεις της Κέρκυρας από άλλους σημαντικούς Άγγλους ζωγράφους. Αρχαιότητες της νήσου πιθανότατα μεταφέρθηκαν στην Ιταλία, μετά τη βενετική εκστρατεία στα τέλη του 17ου αιώνα, όπως μας παραδίδεται από το έργο του P.M. Paciaudi (1761). Οι αρχαιότητες της νήσου ερευνήθηκαν και μελετήθηκαν συστηματικά (Ch.R. Cockerell στα 1830) ή και απλά επισημάνθηκαν (R.Ol. Brönstend στα 1830). Χάρτες της Κέρκυρας δημοσιεύονται και στα έργα των F.Ch.H.L. Pouqueville (1826-27), W. Goodisson (1822), o οποίος εκτός από τα καθήκοντά του ως υπίατρος ερεύνησε και κατέγραψε πλήθος πληροφοριών που αφορούν το νησί και τους κατοίκους του, και φυσικά στα τέλη του 19ου αιώνα σε ταξιδιωτικούς οδηγούς (K. Baedeker στα 1894).

Ο Chr. Wordsworth κυκλοφόρησε, αμέσως μετά την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους, ένα έργο (περισσότερο ιστορικο-αφηγηματικό παρά περιηγητικό) που εικονογραφήθηκε πλουσιοπάροχα και είχε μεγάλη απήχηση. Σε μία επανέκδοση (1882), αλλά και στην έκδοση του 1841 (Ch. Wordsworth) βλέπουμε φανταστικές σκηνές εμπνευσμένες από τη μυθολογία αλλά και τοπία της Κέρκυρας, επηρεασμένα από προγενέστερα έργα (Ed. Dodwell, 1819), να αποδίδονται σε νέο εικαστικό ύφος. Ευκρίνεια και συνέπεια διακρίνουν τα σχέδια του Ιταλού S. Pomardi (1820) ο οποίος συνόδευσε ως ζωγράφος τις αρχαιολογικές περιηγήσεις του Ed. Dodwell και αποτύπωσε πλήθος θέματα κατά παραγγελία. Οι  προσωπογραφίες του J. Cartwright (1822), ακολουθώντας την καλλιτεχνική τάση της εποχής, εξάρουν το ήθος και τον χαρακτήρα των απεικονιζόμενων μορφών. Σπάνιες υδατογραφίες από το Λεύκωμα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης αποδίδουν το ήρεμο και πλούσιο σε βλάστηση τοπίο, αξιοπρόσεχτες τοποθεσίες και μνημεία (Sketches of the Ionian Islands, 1835-1840). Οι πανοραμικές απόψεις πόλεων ήταν πολύ δημοφιλείς στις εύπορες τάξεις, τον 19ο αιώνα. Στις μεγάλες πόλεις  οι θεατές απολάμβαναν το θέαμα σε ειδικά διαμορφωμένα κτήρια. Εμπνευστής της ιδέας ήταν ο R. Barker. Ο γιός του, Η.Α. Βarker, μαζί με τον R. Burford (1822) συνέχισαν το κερδοφόρο αυτό θέαμα. Παράλληλα διέθεταν μικρά έντυπα με σχέδια των πόλεων και επεξηγηματικές σημειώσεις. 

Μετά το ταξίδι του στον ελλαδικό χώρο στις αρχές του 19ου αιώνα, ο O.M. von Stackelberg (1834) κατάφερε να αποδώσει τόσο τις ιστορικές τοποθεσίες, όσο και τις αρχαιότητες με το νέο, βαθμιαία αναφαινόμενο, εικαστικό ρεύμα του ρομαντισμού.

Στη συγκεκριμένη έκδοση (1835) του F.C.H.L. Pouqueville, που μας κληροδότησε σε άλλο του έργο ένα από τα πιο συγκροτημένα κείμενα για τη γεωμορφολογία της ηπειρωτικής Ελλάδας, η εικονογράφηση δανείζεται κυρίως απόψεις από δημοφιλείς και αξιόλογες προγενέστερες εκδόσεις, όπως και αυτή της Κέρκυρας.

Τα εντυπωσιακά τοπία της νήσου (E. Peytier στα 1829-32, 1833-36) αποτυπώθηκαν έξοχα στα έργα του Άγγλου τοπιογράφου Ed. Lear (1863), o οποίος έζησε πολλά χρόνια στην Κέρκυρα, αλλά και στα ταξιδιωτικά χρονικά άλλων ζωγράφων περιηγητών, όπως του Ε. Rey (1867).

Οι λιθογραφίες στο έργο του H. Cook (1853) αποπνέουν το ίδιο ήρεμο εικαστικό ύφος είτε πρόκειται για μνημεία στον χώρο, είτε για τοπία, είτε για στιγμιότυπα. Ανθρώπινες μορφές σε γραφικές σκηνές εμπλουτίζουν συνήθως τις απόψεις μνημείων, ενώ πρόσθετη βλάστηση ισορροπεί τις απόψεις τοπίων.  

Τα ταξιδιωτικά χρονικά και τον 19ο αιώνα δεν παραλείπουν να συμπεριλάβουν απόψεις από τον πρώτο αυτόν σταθμό, σε ελληνικές περιοχές, του ταξιδιού με προορισμό την Ανατολή ή τους Αγίους Τόπους (J. comte d’ Estourmel στα 1848, Ο’Hara Smith στα 1859). Η διεισδυτική ματιά και η παρατηρητικότητα στους χώρους και τους ανθρώπους που χαρακτηρίζει το κείμενο του H. Belle (1881) διακρίνεται και στο εικονογραφικό υλικό που εμπλουτίζει το χρονικό του.

Στο Λεύκωμα (1984) μάς παραδίδονται αξιολογότατες και σπάνιες ξυλογραφίες από το πρωτοπόρο εβδομαδιαίο βρετανικό περιοδικό “The Illustrated London News” (1842-1885) και το συγγενές “The Graphic” (1869-1885). Απεικονίζονται τοποθεσίες, πρόσωπα και γεγονότα (πολιτικά, κοινωνικά, πολεμικά) από το 1842 έως το 1885. Πολλά από τα θέμτα αφορούν την ενσωμάτωση των Ιονίων νήσων στο Ελληνικό Κράτος. Τα καλλιτεχνικά περιοδικά του 19ου αιώνα, με ταξιδιωτικό αλλά και αφηγηματικό περιεχόμενο, δημοσίευαν πίνακες με απόψεις σημαντικών μνημείων της Ανατολής συνοδευόμενους από εμπεριστατωμένα επεξηγηματικά κείμενα. Αποτελούσαν ευπώλητες εκδόσεις με ψυχαγωγικό αλλά και εποικοδομητικό χαρακτήρα (M. Busch, 1869)

Προς τα τέλη του 19ου αιώνα οι απαιτήσεις, οι δυνατότητες και η «οπτική» της φωτογραφίας επηρεάζουν και την εικονογράφηση εκδόσεων με χαρακτικά. Ταυτόχρονα τα θέματα που επιλέγονται προτιμούν λεπτομέρειες του χώρου και του βίου των ανθρώπων (R.R. Farrer στα 1882, Α. Schweiger Lerchenfeld στα 1887) και έκτοτε θα δημιουργηθούν και φωτογραφικά στερεότυπα με τα οποία τα αξιοθέατα της Κέρκυρας θα γίνουν γνωστά (E. Reisinger, 1923). Στιγμιότυπα με ανθρώπινους τύπους, φωτογραφημένους σε αγροτικές και άλλες δραστηριότητες καθώς και εντυπωσιακά τοπία συνοδεύουν τις αναμνήσεις από το ταξίδι του S.J. Barrows (1898).

Ανθρώπινοι τύποι, προσωπογραφίες, ειδυλλιακές  σκηνές, αγροτικές εργασίες και θρησκευτικές γιορτές απεικονίζονται στους πίνακες που περιέχονται στο Λεύκωμα Κερκυραϊκαί ενδυμασίαι (19;;) του εκδοτικού και τυπογραφικού οίκου ΑΣΠΙΩΤΗ-ΕΛΚΑ.

Τέλος το Οικόσημο της Κοινοπολιτείας των Ιονίων Νήσων (1817-1864) με τον θυρεό της Μεγάλης Βρετανίας συμπεριλαμβάνεται στο χρονικό του ταξιδιού του J.H. Allan (1843) στην Μεσόγειο.

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου