Η Μήλος ελαύνει στον χώρο της λογιοσύνης και των γεωγραφικών εκδόσεων, όπως και η υπόλοιπη νησιωτική Ελλάδα, με το “Liber Insularum Archipelagi”, ένα πρωτοπόρο χαρτογραφικό χειρόγραφο έργο, του Cr. Buοndelmonti, στις αρχές του 15ου αιώνα, που έγινε και πρότυπο για τα μεταγενέστερα νησολόγια, όπως αυτά του B. dalli Sonetti (1485) και του Β. Bordone (1547). Ο Sonetti συνοδεύει τους χάρτες με έμμετρα κείμενα, ενώ ο Bordone σημειώνει στους ιδιότυπους χάρτες του πληροφορίες, μεταξύ άλλων, για τους μύθους, το κλίμα και την ιστορία του νησιού.

Προς τα τέλη του 16ου αιώνα η Μήλος εμφανίζεται στο πρωτοποριακό για την εποχή του νησολόγιο (1574) του G. Fr. Camocio, το οποίο επηρέασε μεταγενέστερα νησολόγια, όπως αυτό του G. Rosaccio (1598), αλλά και εικονογράφησε προσκυνηματικά χρονικά (H. Beauvau, 1615). Όπως όλα τα έργα του είδους, το νησολόγιο του Antonio Millo (1582-91) εμπλουτίζεται από χαρακτικά που είχαν ήδη δημοσιευθεί σε έντυπες εκδόσεις της εποχής. Στους χάρτες των νησολογίων του, και σε αυτόν της Μήλου, ο Αντώνιος σημειώνει τα επικίνδυνα σημεία πλεύσης, και χρησιμοποιεί τα τοπωνύμια των πορτολάνων της εποχής.

Ο T. Porcacchi κυκλοφόρησε μία πολύ πετυχημένη έκδοση (1620) νησολογίου με τη νέα τεχνική στην χάραξη, αυτήν της χαλκογραφίας. Η τεχνική αυτή επέτρεπε περισσότερες λεπτομέρειες, μεγαλύτερη ακρίβεια, πυκνότητα πληροφοριών, και καθιερώθηκε σταδιακά σε όλα τα εικονογραφημένα έργα μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε προτιμήθηκε βαθμιαία η λιθογραφία. Στην έκδοση του Μ. Boschini, μικρό νησολόγιο και όμορφο δείγμα της βενετσιάνικης χαρακτικής των μέσων του 17ου αιώνα, ο χάρτης της Μήλου, όπως και όλοι οι άλλοι, συνοδεύεται με επεξηγηματικό κείμενο ιστορικο-γεωγραφικού περιεχομένου. Το νησολόγιο του Fr. Piacenza (1688) περιλαμβάνει χάρτες με εξαιρετική χάραξη και πλούσιο αφηγηματικό υλικό για τα νησιά του Αιγαίου πελάγους αλλά και την Κύπρο και την Πελοπόννησο. Στα τέλη του 17ου αιώνα, οι εκδόσεις του J. Peeters (1690) εξαίρουν τις νίκες των χριστιανικών δυνάμεων της Δύσης στους Βενετο-οθωμανικούς πολέμους. Απεικονίζονται πόλεις, λιμάνια και τοποθεσίες από την Αδριατική θάλασσα έως την Ινδία. Όλες αυτές οι εκδόσεις αντιγράφουν πίνακες που πρωτο-κυκλοφόρησαν κυρίως στα έργα της Γεωγραφικής Ακαδημίας των Αργοναυτών στη Βενετία, ενώ και αυτές οι εκδόσεις, πολλές φορές αντέγραφαν θέματα από παρεμφερή έργα της εποχής (V.M. Coronelli, 1707).

Στην πολύτιμη για τον πλούτο των πληροφοριών έκδοση (1717) του J. Pitton de Tournefort, που κυκλοφόρησε μετά το ταξίδι του στο Αιγαίο πέλαγος και απετέλεσε έκτοτε οδηγό για τους ταξιδιώτες και τα δρομολόγια τους στο Αρχιπέλαγος, οι εικόνες για τη Μήλο αφορούν τις ενδυματολογικές συνήθειες των γυναικών και μία άποψη του λιμανιού.

 Στις αρχές του 19ου αιώνα εμφανίζεται η χαρτογράφηση των ακτών σε σημαντικό λιμενοδείκτη (J. Roux) και σε αξιόλογο χάρτη στον «Άτλαντα» του G.An. Olivier (1801). Αρχαιότητες της Μήλου συγκαταλέγονται (1761) στις συλλογές μεγάλων οικογενειών Eνετών συλλεκτών (P.M. Paciaudi) ή και σε μελέτες για την αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική (W. Wilkins στα 1807).

Στο μεγαλόπνοο έργο του M.G.F.A. Choiseul-Gouffier, το οποίο εισήγαγε την «εικόνα» ως πρωτεύον στοιχείο σε ταξιδιωτικό χρονικό (τέλη 18ου– αρχές 19ου αιώνα), έχουμε για πρώτη φορά μία άποψη του σπηλαίου που οδηγεί στις κατακόμβες της νήσου, χάρτη και μια γενική εικόνα του κόλπου.

Σε ένα από τα πιο αξιόλογα έργα του W.M. Leake, (1835, και σε αναστατική έκδοση  1967) τα σχέδια και οι κατόψεις που παραδίδονται μαρτυρούν τη λεπτομερή, συστηματική και συγκροτημένη μελέτη και καταγραφή του χώρου και των μνημείων, και της Μήλου, μέθοδο που υπηρέτησε με πάθος ο Άγγλος αρχαιόφιλος τοπογράφος.

Σχέδιο του περίφημου ελληνιστικού αγάλματος της θεάς Αφροδίτης κοσμεί το χρονικό (1840) του ταξιδιού του M. L.J.A.Ch. de Martin du Tyrac (vicomte de Marcellus), ο οποίος κατάφερε να το εξασφαλίσει για τη γαλλική βασιλική συλλογή.

Από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα η φωτογραφία ανατρέπει τις επιλεκτικές υποκειμενικές αναπαραστάσεις του χώρου και την ίδια στιγμή γίνεται το πιο ισχυρό όπλο για την καταγραφή της πραγματικότητας, πάντα όμως από το χέρι του δημιουργού της. Σταθμός στις φωτογραφικές αποτυπώσεις έμεινε το έργο του F.F. Boissonnas. Έτσι και για τη Μήλο, ο φημισμένος φωτογράφος περιβάλλει με φως, τοπία και ανθρώπους σε εικόνες που διδάσκουν τον αλληλοσεβασμό. Οι φωτογραφίες του Boissonnas (στο Baud-Bovy, D./Boissonnas Fr. στα 1919) απεικονίζουν μεταξύ άλλων το αρχαίο θέατρο, την τοποθεσία όπου βρέθηκε το άγαλμα της Αφροδίτης, αρχαιότητες, καθώς και τοπία σε ειδυλλιακές στιγμές. Ενδιαφέρουσα άποψη ορμίσκου έχουμε και σε φωτογραφία του E. Reisinger (1923).

Ξυλογραφίες, έγχρωμες αναπαραγωγές ακουαρέλας και φωτογραφίες (1935) αποδίδουν  τον ενθουσιασμό και την αγάπη του Fr. Perilla για τις Κυκλάδες, και της Μήλου φυσικά, καθώς και την καλλιτεχνική του ευαισθησία. 

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου