Άθως
Η χερσόνησος του Άθω ελαύνει στον χώρο της λογιοσύνης και των γεωγραφικών εκδόσεων, όπως και η νησιωτική Ελλάδα, με το “Liber Insularum Archipelagi” ένα πρωτοπόρο χαρτογραφικό χειρόγραφο έργο του Cr. Buοndelmonti, στις αρχές του 15ου αιώνα, που έγινε και πρότυπο για τα μεταγενέστερα νησολόγια, όπως αυτά του B. dalli Sonetti (1485) και του Β. Bordone (1547). Ο Sonetti συνοδεύει τους χάρτες με έμμετρα σχόλια, ενώ ο Bordone σημειώνει στους ιδιότυπους χάρτες του πληροφορίες, μεταξύ άλλων, για τη μοναστική κοινότητα του Αγίου Όρους.
Στην έκδοση του Μ. Boschini, μικρό όμορφο δείγμα της βενετσιάνικης χαρακτικής των μέσων του 17ου αιώνα, ο χάρτης του Άθω, όπως και όλοι οι άλλοι, συνοδεύεται με επεξηγηματικό κείμενο ιστορικο-γεωγραφικού περιεχομένου. Το νησολόγιο του Fr. Piacenza (1688) περιλαμβάνει χάρτες με εξαιρετική χάραξη και πλούσιο αφηγηματικό υλικό για τα νησιά του Αιγαίου πελάγους αλλά και την Κύπρο και την Πελοπόννησο. Στις εκδόσεις του J. Enderlin (1686) και J. Enderlin (1688) συναντούμε πίνακες με θέματα που αντιγράφουν δημοφιλείς προγενέστερες εκδόσεις αλλά και έργα που κυκλοφορούν την ίδια περίοδο. Η συγκεκριμένη έκδοση εμπλουτίζεται με μία φανταστική απεικόνιση του Άθω, εμπνευσμένη από αντίστοιχο πίνακα στην "Κοσμογραφία" του S. Μünster, έκδοση του 16ου αιώνα. Παραλλαγή αυτού του πίνακα συναντάμε στην έκδοση του V.M. Coronelli (1707).
Η πρώτη αναλυτική περιγραφή για το Άγιον Όρος μας παραδίδεται στο ταξιδιωτικό χρονικό του P. Belon (1553), από όπου έχουμε και τις πρώτες εικόνες για δείγματα της χλωρίδας της περιοχής και έναν σπάνιο χάρτη (μόνον στην επανέκδοση του έργου αυτού στα 1588) με όλον τον θαλάσσιο χώρο κοντά στη χερσόννησο του Αγίου Όρους.
Ένας πολύ ενδιαφέρων χάρτης του Αγίου Όρους δημοσιεύεται επίσης και στο μεγαλόοπνο έργο του M.G.F.A. Choiseul-Gouffier, το οποίο εισήγαγε (τέλος 18ου - αρχές 19ουαιώνα) την «εικόνα» ως πρωτεύον στοιχείο σε ταξιδιωτικό χρονικό. Αν και οι περισσότεροι πίνακες που κοσμούν το έργο του Ed.D. Clarke (1816) είναι αρχαιολογικού ως επί το πλείστον ενδιαφέροντος, τα χαρακτικά αυτά είναι επίσης πολύτιμα για την ιστορία των τόπων, λόγω της σπανιότητας των θεμάτων που απεικονίζονται. Στην προκειμένη περίπτωση, άποψη του όρους Άθω από τη μεριά της θάλασσας. Σε ένα από τα πιο αξιόλογα έργα του W.M. Leake, (1835, και σε αναστατική έκδοση 1967) τα σχέδια και οι κατόψεις που παραδίδονται μαρτυρούν τη λεπτομερή, συστηματική και συγκροτημένη μελέτη και καταγραφή του χώρου και των μνημείων, και στον Άθω, μέθοδο που υπηρέτησε με πάθος ο Άγγλος αρχαιόφιλος τοπογράφος.
Τον 19ο αιώνα το Άγιον Όρος, εκτός από «κιβωτός του Χριστιανισμού της Ανατολής», υπήρξε πρόσφορο έδαφος για να αποκρύψουν οι ταξιδιώτες, κάτω από τον επενδύτη του περιηγητή, την ανάμειξή τους στις πολιτικές διαπλοκές των Μεγάλων Δυνάμεων στη NA Ευρώπη. Αποτελεί λοιπόν απαραίτητο “προορισμό” και τα πλούσια σε διεισδυτικές του βίου και της τέχνης πληροφορίες ταξιδιωτικά κείμενα συνοδεύονται με τις αντίστοιχες εικονογραφήσεις, επικεντρωμένες σε λεπτομέρειες του μοναστικού βίου, στα κτίσματα και στις τοιχογραφίες ή στα Ιερά σκεύη αλλά και στη χλωρίδα (W. Fr. Ainsworth, 1870, Μ. de Vogüe, 1887 και R. Curzon, 1897). Ιδαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα θέματα στο αξιοπρόσεχτο έργο (1864) της M.A Walker. Φωτογραφίες με απόψεις του Αγίου Όρους έχουμε στην έκδοση του Ε. Reisinger (1923).
Στο Λεύκωμα (1984) μάς παραδίδονται αξιολογότατες και σπάνιες ξυλογραφίες από το πρωτοπόρο εβδομαδιαίο βρετανικό περιοδικό “The Illustrated London News” (1842-1885) και το συγγενές “The Graphic” (1869-1885). Απεικονίζονται τοποθεσίες, πρόσωπα και γεγονότα (πολιτικά, κοινωνικά, πολεμικά) από το 1842 έως το 1885.
Το έργο του πολυγραφότατου Ιρλανδού λογίου J.P. Mahaffy που αναφέρεται σε περιηγήσεις του στην Ελλάδα (1890), και στο Άγιον Όρος, εμπλουτίστηκε με εξαιρετικές ξυλογραφίες. Τα χαρακτικά αυτά προήλθαν από σχέδια με μολύβι, τα οποία βασίστηκαν σε φανταστικές απεικονίσεις αλλά και φωτογραφίες.
Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου