Tους πρώτους αιώνες του ταξιδιωτικού ρεύματος η Πάτρα δεν αποτελεί τόπο πρωταρχικού στόχου επίσκεψης, και έτσι οι απεικονίσεις της αναφέρονται περισσότερο στον σημαντικής στρατηγικής σημασίας ευρύτερο γεωγραφικό της χώρο. Μόνον στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν το λιμάνι της πόλης γίνεται βαθμιαία η πύλη εισόδου και εξόδου για τις αρχαιολογικές περιπλανήσεις των περιηγητών στην Πελοπόννησο, αρχίζουν να απεικονίζονται και τα ενδιαφέροντα αξιοθέατα της περιοχής. Με την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους η Πάτρα κατέχει μια σημαντική θέση όχι μόνο στα ταξιδιωτικά χρονικά αλλά και στα εικονογραφικά θέματα που τα συνόδευαν.

Προς τα τέλη του 16ου αιώνα, επηρεασμένο από προγενέστερα παρεμφερή έργα, το νησολόγιο του G. Rosaccio (1598) περιλαμβάνει και απεικονίσεις συγκρούσεων μεταξύ Χριστιανών και Οθωμανών της περιόδου αυτής, και κατά συνέπεια και αυτές που διαδραματίστηκαν στην ευρύτερη περιοχή του κόλπου τη Πάτρας. Τα χαρακτικά επίσης στην έκδοση του H. Beauvau (1615) μιμούνται χάρτες και απόψεις πόλεων και περιοχών στο ύφος της έκδοσης δημοφιλούς νησολόγιου που κυκλοφόρησε λίγα χρόνια νωρίτερα.

Στις εκδόσεις του εργαστηρίου της Γεωγραφικής Aκαδημίας των Αργοναυτών της Bενετίας που ίδρυσε ο V.M. Coronelli, με τις εκατοντάδες χαλκογραφίες που ύμνησαν τις νικηφόρες μάχες των συμπατριωτών του κατά τον Eνετο-οθωμανικό πόλεμο (1684-1687), περιλαμβάνονται φυσικά και χαλκογραφίες (απόψεις και κατόψεις) με τις μάχες, το φρούριο και την ευρύτερη περιοχή της Πάτρας. Τα σχέδια αυτά, που αντιγράφηκαν αυτούσια ή σε παραλλαγές, συνοδεύουν έκτοτε πάμπολλες επανεκδόσεις ή μεταφράσεις των έργων του ή εικονογραφούν μεταγενέστερα ταξιδιωτικά χρονικά, ιστορικά συγγράμματα και έντυπες γεωγραφικές εκδόσεις (Ol. Dapper, στα 1688). Τα χαρακτικά στο έργο αυτό του V.M. Coronelli (1708) και σε  επανέκδοση V.M. Coronelli (1708) παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, παρόλο που πολλοί πίνακες επαναλαμβάνουν θέματα που είχαν ήδη δημοσιευτεί σε προγενέστερες εκδόσεις της Γεωγραφικής Ακαδημίας των Αργοναυτών. Καταφανώς επηρεασμένο από τις εκδόσεις της Γεωγραφικής Ακαδημίας των Αργοναυτών, το έργο του G. Albrizzi (1687) παραδίδει απόψεις από σημαντικά κάστρα, λιμάνια και πόλεις κυρίως στην Πελοπόννησο.

Στις εκδόσεις του J. Enderlin (1686) και J. Enderlin (1688) συναντούμε πίνακες με θέματα που αντιγράφουν δημοφιλείς προγενέστερες εκδόσεις αλλά και έργα που κυκλοφορούν την ίδια περίοδο. Οι πίνακες στο έργο του J. Sandrart (1687) απεικονίζουν κάστρα και τοποθεσίες, κυρίως της βενετικής κυριαρχίας. Παρόμοια έργα κυκλοφόρησαν για να εξάρουν τις νικηφόρες νίκες των Ενετών στη σύγκρουση τους με του Οθωμανούς στη διάρκεια του ΣΤ΄ Βενετο-οθωμανικού πολέμου  (1684-1699). Στα τέλη του 17ου αιώνα, οι εκδόσεις του J. Peeters (1690) εξαίρουν τις νίκες των χριστιανικών δυνάμεων της Δύσης στους Βενετο-οθωμανικούς πολέμους. Απεικονίζονται πόλεις, λιμάνια και τοποθεσίες από την Αδριατική θάλασσα έως την Ινδία.

Ο F.C.H.L. Pouqueville (που μας κληροδότησε ένα από τα πιο συγκροτημένα κείμενα για τη γεωμορφολογία της ηπειρωτικής Ελλάδας), στο έργο του «Grèce” (1835) η εικονογράφηση δανείζεται κυρίως, απόψεις από δημοφιλείς και αξιόλογες προγενέστερες εκδόσεις άλλων περιηγητικών έργων. Έτσι η Πάτρα δεν παραλείπεται στην έκδοση αυτή εικαστικά αν και τα θέματα είναι επηρεασμένα από τις εκδόσεις των W.H. Williams και O.M. von Stackelberg.

Στο πρωτοπόρο έργο του Ed. Dodwell (1819), ο οποίος επεδίωξε να εμπλουτίσει τα τεκμηριωμένα αρχαιολογικά κατάλοιπα με χαρακτικά, η εικόνα του «εισχωρεί» σε έναν ιερό μέχρι σήμερα χώρο, το «αγίασμα» του αγίου Ανδρέα στη θέση του αρχαίου μαντείου της θεάς Δήμητρας (και στο έργο Ed. Dodwell, 1819). Ο συνοδοιπόρος του, S. Pomardi (1820), προσθέτει μια γενική άποψη της πόλης. Την ίδια περίοδο, την προεπαναστατική, ο τοπιογράφος H. W. Williams (1829), στο πνεύμα της εποχής του, κατάφερε, στις δύο απόψεις αξιοθέατων της Πάτρας, να υποβάλει περισσότερο αισθήματα συγκίνησης και νοσταλγίας παρά να αποδώσει τα πραγματικά χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος χώρου. Με την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους, παράλληλα με το έργο των Γαλλικών Αποστολών για τη χαρτογράφηση του Ελληνικού Κράτους, με δαπάνες του τελευταίου, συγκεντρώθηκε, όσον αφορά τη θεματογραφία του, και πρωτότυπο εικαστικό υλικό (J.-P.-Ε.-F. Peytier, 1829-32, 1833-36). Μετά το ταξίδι του στον ελλαδικό χώρο στις αρχές του 19ου αιώνα, ο O.M. von Stackelberg (1834) κατάφερε να αποδώσει τόσο τις ιστορικές τοποθεσίες, όσο και τις αρχαιότητες με το νέο, βαθμιαία αναφαινόμενο, εικαστικό ρεύμα του ρομαντισμού.

Σχέδια υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας και τεχνικής συνοδεύουν τις καίριες παρατηρήσεις των μελών του Τμήματος Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά, υπό τη διεύθυνση του G.A. Blouet, πάνω στα μνημεία και τους τόπους που είχαν αναλάβει να ερευνήσουν, ανάμεσα τους και η Πάτρα. Τα πορίσματα των μελετών αυτών και τα σχέδια που τα συνοδεύουν, τα οποία κυκλοφόρησαν σε τρεις μνημειώδεις τόμους (1831, 1833, 1838), συνέβαλαν πολύ στην διαμόρφωση της εικόνας των μνημείων και έγιναν εγχειρίδιο αναφοράς για κάθε μελλοντική σχετική μελέτη. 

Tον 19ο αιώνα, που η Πελοπόννησος γίνεται από τις πιο επισκέψιμες περιοχές, η Πάτρα, λιμάνι εισόδου και εξόδου προς τη χώρα, αναδεικνύεται στο εικαστικό σκέλος των περιηγητικών έργων (E. Rey στα 1867, J. Skene στα 1838-45, A. Schweiger Lerchenfeld στα 1887). Συναντάμε επίσης, μετά την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους, στην πολύ επιτυχημένη έκδοση του Chr. Wordsworth (περισσότερο ιστορικο-αφηγηματικό παρά περιηγητικό έργο) απόψεις της περιοχής της Πάτρας, αντιγραφή από άλλες δημοφιλείς εκδόσεις ή και σε νέο εικαστικό ύφος (στην επανέκδοση του 1882).

Στο Λεύκωμα (1984) μάς παραδίδονται αξιολογότατες και σπάνιες ξυλογραφίες από το πρωτοπόρο εβδομαδιαίο βρετανικό περιοδικό “The Illustrated London News” (1842-1885) και το συγγενές “The Graphic” (1869-1885). Απεικονίζονται τοποθεσίες, πρόσωπα και γεγονότα (πολιτικά, κοινωνικά, πολεμικά) από το 1842 έως το 1885, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται και θέματα που αφορούν την Πάτρα.

Στο πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα, οι νέες τεχνικές αποτύπωσης (φωτογραφία) συνυπάρχουν με παλαιότερες (σχέδια, ξυλογραφίες, υδατογραφίες), απεικονίζοντας έκτοτε, αφενός ό,τι ήταν σχετικό με το πρόσφατο ιστορικό παρελθόν της πόλης και αφετέρου λεπτομέρειες από τα αξιοθέατά της (R. Puaux 1932). Παράλληλα, αρχαιολογικά ευρήματα από την περιοχή της Πάτρας (αρχαία, μεσαιωνικά) κοσμούν συμπληρωματικά εκδόσεις αξιόλογων ταξιδιωτών (Fr. Perilla 1929, R. Puaux 1932), ενώ σε εικονογραφημένα περιοδικά έντυπα το λιμάνι της Πάτρας αναδεικνύεται με γραφικές αλλά αντικειμενικές απεικονίσεις (Piraeus and Ports).

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου