ΜΕΘΩΝΗ

Πρωιμότερη απεικόνιση της Μεθώνης συναντάμε στις αρχές του 15ου αιώνα, στο χειρόγραφο νησολόγιο του Cr. Buondelmonti, καθόσον η γειτνίασή της με το σύμπλεγμα των Μεσσηνιακών Οινουσσών την καθιστά σημαντική στο θαλάσσιο αυτό πέρασμα. 

Το κάστρο της Μεθώνης και το λιμάνι της σχεδιάστηκαν για πρώτη φορά και σχεδόν ρεαλιστικά στο οδοιπορικό του B. von Breydenbach (ένατη επανέκδοση στα 1502), σε ξυλογραφία του Ε. Reuwich. Η άποψη αυτή παρέμεινε έως και τον 19ο αιώνα πρότυπο όλων των χαρακτικών που απεικόνιζαν τον σημαντικό αυτό σταθμό των θαλάσσιων ταξιδιών προς την Ανατολή.

Σε αυτό το πρώτο έντυπο ταξιδιωτικό έργο, εμπλουτισμένο με ξυλογραφίες αυτό του Ber. von Breydenbach (1486), που αποδίδονται όψεις των πόλεων στη θαλάσσια διαδρομή από τη Βενετία έως την Iερή Γη της Παλαιστίνης, η Μεθώνη είναι από τις πόλεις/σταθμούς που αναπαρίστανται. Έκτοτε η απεικόνιση αυτή αποτέλεσε τη μήτρα αντιγραφής του θέματος, που επανεκδόθηκε (N. Bianco, 1600 και H. Beauvau, 1615) αυτούσιο ή σε παραλλαγές έως τα τέλη του 18ου αιώνα.

Όπως όλα τα έργα του είδους, το νησολόγιο του Antonio Millo (1582-91) εμπλουτίζεται από χαρακτικά που είχαν ήδη δημοσιευθεί σε έντυπες εκδόσεις της εποχής. Στους χάρτες των νησολογίων του ο Αντώνιος σημειώνει τα επικίνδυνα σημεία πλεύσης, και χρησιμοποιεί τα τοπωνύμια των πορτολάνων της εποχής.

Στις αρχές του 16ου αιώνα, σε μια χρονογραφία των πολέμων των Οθωμανών (J.A.M. Adelphus στα 1513), η απεικόνιση της Μεθώνης είναι περισσότερο συμβατική. Προς τα τέλη του 16ου αιώνα, στο πρωτοποριακό για την εποχή νησολόγιο (1574) του G. Fr. Camocio (το οποίο επηρέασε μεταγενέστερα νησολόγια, όπως αυτό του G. Rosaccio, στα 1598) περιλαμβάνονται και απεικονίσεις συγκρούσεων μεταξύ Χριστιανών και Οθωμανών της περιόδου εκείνης, και κατά συνέπεια και αυτές στην περιοχή της Μεθώνης.

Στις εκδόσεις του εργαστηρίου της Γεωγραφικής Aκαδημίας των Αργοναυτών, που ιδρύθηκε στη Bενετία από τον V.M. Coronelli, με τις εκατοντάδες χαλκογραφίες από τις νικηφόρες μάχες των συμπατριωτών του κατά τον Eνετο-οθωμανικό πόλεμο (1684-1687), περιλαμβάνονται φυσικά και χαλκογραφίες με το κάστρο της Μεθώνης. Τα χαρακτικά στο έργο του V.M. Coronelli (1708), καθώς και στην επανέκδοση του ιδίου έτους V.M. Coronelli (1708), παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, παρόλο που πολλοί πίνακες επαναλαμβάνουν θέματα που είχαν ήδη δημοσιευτεί σε προγενέστερες εκδόσεις της Γεωγραφικής Ακαδημίας των Αργοναυτών. Τα σχέδια αυτά, που αντιγράφηκαν αυτούσια ή σε παραλλαγές, συνοδεύουν έκτοτε πάμπολλες επανεκδόσεις ή μεταφράσεις των έργων του ή εικονογραφούν μεταγενέστερα ταξιδιωτικά χρονικά, ιστορικά συγγράμματα και έντυπες γεωγραφικές εκδόσεις (Ol. Dapper στα 1688). Την ίδια περίοδο στο έργο του J.v. Sandrart (1686) διακρίνουμε επιρροές από παρεμφερείς χαλκογραφίες, που χρονολογούνται από τα τέλη του 16ου αιώνα. Οι πίνακες στο έργο του J. Sandrart (1687) απεικονίζουν κάστρα και τοποθεσίες, κυρίως της βενετικής κυριαρχίας. Παρόμοια έργα κυκλοφόρησαν για να εξάρουν τις νικηφόρες νίκες των Ενετών στη σύγκρουση τους με του Οθωμανούς στη διάρκεια του ΣΤ΄Βενετο-οθωμανικού πολέμου  (1684-1699).

Στα τέλη του 17ου αιώνα, οι εκδόσεις του J. Peeters (1690) εξαίρουν τις νίκες των χριστιανικών δυνάμεων της Δύσης στους Βενετο-οθωμανικούς πολέμους. Απεικονίζονται πόλεις, λιμάνια και τοποθεσίες από την Αδριατική θάλασσα έως την Ινδία. Επίσης σε άλλη έκδοση, J. Peeters (1686) απεικονίζονται πόλεις, λιμάνια και τοποθεσίες στην Αυστρία, τη νότιοανατολική Ευρώπη, την ανατολική Μεσόγειο και περιοχές της Ασίας ώς τη Σαουδική Αραβία. Καταφανώς επηρεασμένο από τις εκδόσεις της Γεωγραφικής Ακαδημίας των Αργοναυτών, το έργο του G. Albrizzi (1687) παραδίδει απόψεις από σημαντικά κάστρα, λιμάνια και πόλεις κυρίως στην Πελοπόννησο.

Έναν αιώνα περίπου αργότερα (1771), σε μία χαρτογραφική έκδοση (J.N. Bellin) με αγκυροβόλια της Αδριατικής θάλασσας και του Ιονίου πελάγους, η περιοχή της νοτιοδυτικής Μεσσηνίας, της Μεθώνης συμπεριλαμβανομένης, κατέχει μια σύστοιχη σημαντική θέση, ενώ στις αρχές του 19ου αιώνα συναντάμε και πάλι τη χαρτογράφηση όλης της περιοχής σε σημαντικό λιμενοδείκτη (J. Roux). 

Ο J. Seller όμως ήταν ο δημιουργός της πρώτης λεπτομερούς χαρτογράφησης των ακτών της Μεσογείου, γνωστής με τον τίτλο «English Pilot...», η οποία πρωτοεκδόθηκε τον 17^ο αιώνα, επανεκδόθηκε επανειλημμένα, και συνέχισε να χρησιμοποιείται ως έργο αναφοράς μέχρι και τον 19^ο αιώνα (εδώ η έκδοση του 1771). Το συνολικό έργο του Seller καθιέρωσε την αγγλική γλώσσα στους ναυτικούς χάρτες και επηρέασε έντονα τις μεταγενέστερες χαρτογραφικές εκδόσεις. Παραδίδονται σχέδια ακτών της περιοχής.

Μετά το ταξίδι του στον ελλαδικό χώρο στις αρχές του 19ου αιώνα, ο O.M. von Stackelberg (1834) κατάφερε να αποδώσει τόσο τις ιστορικές τοποθεσίες, όσο και τις αρχαιότητες με το νέο, βαθμιαία αναφαινόμενο, εικαστικό ρεύμα του ρομαντισμού.

Σχέδια υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας και τεχνικής συνοδεύουν τις καίριες παρατηρήσεις των μελών του Τμήματος Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά, υπό τη διεύθυνση του G.A. Blouet, πάνω στα μνημεία και τους τόπους που είχαν αναλάβει να ερευνήσουν, ανάμεσά τους και της περιοχής της Μεθώνης. Τα πορίσματα των μελετών αυτών και τα σχέδια που τα συνοδεύουν, τα οποία κυκλοφόρησαν σε τρεις μνημειώδεις τόμους (1831, 1833, 1838), συνέβαλαν πολύ στην διαμόρφωση της εικόνας των μνημείων και έγιναν εγχειρίδιο αναφοράς για κάθε μελλοντική σχετική μελέτη. Μνημεία, αξιόλογες τοποθεσίες καθώς και γεωλογικού ενδιαφέροντος τοπία διακοσμούν ως βινιέτες την «Αφήγηση» του J.B. Bory de Saint Vincent (1836), που περιγράφει το ταξίδι του Τμήματος Φυσικών Επιστημών της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά.

Tον 19ου αιώνα, που η Πελοπόννησος γίνεται από τις πιο επισκέψιμες περιοχές και η Μεθώνη παραμένει και λιμάνι αποβίβασης στο Ελληνικό Κράτος (A. Schweiger Lerchenfeld στα 1887, J. Skene στα 1838-45), συναντάμε επίσης σε ένα πολύ πετυχημένο έργο, αυτό του Chr. Wordsworth(περισσότερο ιστορικο-αφηγηματικό παρά περιηγητικό), απόψεις της Μεθώνης, αντιγραφή από άλλες δημοφιλείς εκδόσεις ή και σε νέο εικαστικό ύφος που απηχεί ιμπρεσιονιστικές επιρροές (στην επανέκδοση του 1882).

Στο πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα, οι νέες τεχνικές απεικόνισης (φωτογραφία) συνυπάρχουν με παλαιότερες (σχέδια, ξυλογραφίες), αποτυπώνοντας λεπτομέρειες από το φρούριο της Μεθώνης και τον, πάνω σε μικρή νησίδα, πύργο, το χαρακτηριστικό Μπούρτζι (Fr. Perilla στα 1929, R. Puaux στα 1932).

ΠΥΛΟΣ

Προς τα τέλη του 16ου αιώνα, επηρεασμένο από προγενέστερα παρεμφερή έργα, το νησολόγιο του G. Rosaccio (1598) περιλαμβάνει και απεικονίσεις συγκρούσεων μεταξύ Χριστιανών και Οθωμανών της περιόδου αυτής, και κατά συνέπεια και αυτές που διαδραματίστηκαν στην περιοχή της Πύλου.

Στις εκδόσεις του εργαστηρίου της Γεωγραφικής Aκαδημίας της Bενετίας, του V.M. Coronelli (1687 και 1688) με τις εκατοντάδες χαλκογραφίες που ύμνησαν τις νικηφόρες μάχες των συμπατριωτών του κατά τον Eνετο-οθωμανικό πόλεμο (1684-1687), περιλαμβάνονται φυσικά και χαλκογραφίες (απόψεις και κατόψεις) με την ευρύτερη περιοχή της Πύλου, από το Παλαιόκαστρο έως το Νιόκαστρο και τη Σφακτηρία. Τα χαρακτικά στο έργο του V.M. Coronelli (1708), καθώς και στην επανέκδοση του ιδίου έτους V.M. Coronelli (1708), παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, παρόλο που πολλοί πίνακες επαναλαμβάνουν θέματα που είχαν ήδη δημοσιευτεί σε προγενέστερες εκδόσεις της Γεωγραφικής Ακαδημίας των Αργοναυτών. Τα σχέδια αυτά, που αντιγράφηκαν αυτούσια ή σε παραλλαγές, συνοδεύουν έκτοτε πάμπολλες επανεκδόσεις ή μεταφράσεις των έργων του ή εικονογραφούν μεταγενέστερα ταξιδιωτικά χρονικά, ιστορικά συγγράμματα και έντυπες γεωγραφικές εκδόσεις (Ol. Dapper, 1688).

Στις εκδόσεις του J. Enderlin (1686) και J. Enderlin (1688) συναντούμε πίνακες με θέματα που αντιγράφουν δημοφιλείς προγενέστερες εκδόσεις αλλά και έργα που κυκλοφορούν την ίδια περίοδο. Στα τέλη του 17ου αιώνα, οι εκδόσεις του J. Peeters (1690) εξαίρουν τις νίκες των χριστιανικών δυνάμεων της Δύσης στους Βενετο-οθωμανικούς πολέμους. Απεικονίζονται πόλεις, λιμάνια και τοποθεσίες από την Αδριατική θάλασσα έως την Ινδία. Οι πίνακες στο έργο του J. Sandrart (1687) απεικονίζουν κάστρα και τοποθεσίες, κυρίως της βενετικής κυριαρχίας. Παρόμοια έργα κυκλοφόρησαν για να εξάρουν τις νικηφόρες νίκες των Ενετών στη σύγκρουση τους με του Οθωμανούς στη διάρκεια του ΣΤ΄ Βενετο-οθωμανικού πολέμου  (1684-1699). Καταφανώς επηρεασμένο από τις εκδόσεις της Γεωγραφικής Ακαδημίας των Αργοναυτών, το έργο του G. Albrizzi (1687) παραδίδει απόψεις από σημαντικά κάστρα, λιμάνια και πόλεις κυρίως στην Πελοπόννησο.

Έναν αιώνα περίπου αργότερα σε μία χαρτογραφική έκδοση (J.N. Bellin στα 1771) με αγκυροβόλια της Αδριατικής θάλασσας και του Ιονίου πελάγους, η περιοχή της νοτιοδυτικής Μεσσηνίας, και της Πύλου συμπεριλαμβανομένης, κατέχουν μια σύστοιχη σημαντική θέση, ενώ στις αρχές του 19ου αιώνα συναντάμε και πάλι τη χαρτογράφηση όλης της περιοχής σε σημαντικό λιμενοδείκτη (J. Roux στα 1804).

Στα τέλη του 18ου αιώνα έχουμε τις πρώτες αληθοφανείς απόψεις της περιοχής σε ένα έργο με εικόνες ισότονες του κειμένου σε αντικειμενικότητα και ευαισθησία (A.L. Castellan). Τα χαρακτικά αυτά ενέπνευσαν μερικά από τα σχέδια και τις εξαιρετικές λιθογραφίες που δημοσιεύτηκαν από τη Γαλλική Επιστημονική Αποστολή του Μοριά (1829-1838), η οποία, στο πλαίσιο των επιστημονικών εργασιών της για την καταγραφή και αποτύπωση του φυσικού και αρχαιολογικού τοπίου της Πελοποννήσου, κατέθεσε σημαντικό εικαστικό υλικό για την περιοχή.

Οι σπάνιες εικαστικές μαρτυρίες του έργου του W. Black (1900) αποτελούν πολυτιμότατη πηγή για την ιστορία του τόπου, καθόσον είναι από τα ελάχιστα έργα που χρονολογούνται την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης.

Οι πανοραμικές απόψεις πόλεων ή ακόμα και η αναπαραστάσεις σημαντικών πλεμικών συγκρούσεων ήταν πολύ δημοφιλείς στις εύπορες τάξεις, τον 19ο αιώνα. Στις μεγάλες πόλεις  οι θεατές απολάμβαναν το θέαμα σε ειδικά διαμορφωμένα κτήρια. Εμπνευστής της ιδέας ήταν ο R. Barker. Ο γιός του, Η.Α. Βarker, μαζί με τον R. Burford (1828) συνέχισαν το κερδοφόρο αυτό θέαμα. Παράλληλα διέθεταν μικρά έντυπα με σχέδια των πόλεων και των μαχών και επεξηγηματικές σημειώσεις. 

Παράλληλα με το έργο των Γαλλικών Αποστολών για τη χαρτογράφηση του Ελληνικού Κράτους, με δαπάνες του τελευταίου, συγκεντρώθηκε, όσον αφορά τη θεματογραφία του, και πρωτότυπο εικαστικό υλικό (J.-P.-Ε.-F. Peytier, 1829-32, 1833-35). Μνημεία, αξιόλογες τοποθεσίες καθώς και γεωλογικού ενδιαφέροντος τοπία διακοσμούν ως βινιέτες την «Αφήγηση» του J.B. Bory de Saint Vincent (1836), που περιγράφει το ταξίδι του Τμήματος Φυσικών Επιστημών της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά.

Μετά το ταξίδι του στον ελλαδικό χώρο στις αρχές του 19ου αιώνα, ο O.M. von Stackelberg (1834) κατάφερε να αποδώσει τόσο τις ιστορικές τοποθεσίες, όσο και τις αρχαιότητες με το νέο, βαθμιαία αναφαινόμενο, εικαστικό ρεύμα του ρομαντισμού.

O Ο F.C.H.L. Pouqueville (που μας κληροδότησε ένα από τα πιο συγκροτημένα κείμενα για τη γεωμορφολογία της ηπειρωτικής Ελλάδας), στο έργο του “Grèce” (1835) η εικονογράφηση που αφορά την Πύλο δανείζεται κυρίως, απόψεις από δημοφιλείς και αξιόλογες προγενέστερες εκδόσεις άλλων περιηγητικών έργων

Tον 19ου αιώνα, που η Πελοπόννησος γίνεται από τις πιο επισκέψιμες περιοχές, αναδεικνύεται και η Πύλος, με τον ιστορικό της πλούτο αλλά και το μαγευτικό τοπίο, στο εικαστικό σκέλος των περιηγητικών έργων (E. Rey στα 1867, J. Skene στα 1838-45, A. Schweiger Lerchenfeld στα 1887). Η διεισδυτική ματιά και η παρατηρητικότητα στους χώρους και τους ανθρώπους που χαρακτηρίζει το κείμενο του H. Belle (1881) διακρίνεται και στο εικονογραφικό υλικό που εμπλουτίζει το χρονικό του. Συναντάμε επίσης, στην πολύ επιτυχημένη έκδοση του Chr. Wordsworth (περισσότερο ιστορικο-αφηγηματικό παρά περιηγητικό), απόψεις της περιοχής του Ναυαρίνου, αντιγραφή από άλλες δημοφιλείς εκδόσεις ή και σε νέο εικαστικό ύφος (σε επανέκδοση του 1882), ενώ συνεχίζονται οι εμπεριστατωμένες τοπογραφικές αποτυπώσεις. (Fr. Aldenhoven στα 1841).

Τα καλλιτεχνικά περιοδικά του 19ου αιώνα, με ταξιδιωτικό αλλά και αφηγηματικό περιεχόμενο, δημοσίευαν πίνακες με απόψεις σημαντικών μνημείων της Ανατολής συνοδευόμενους από εμπεριστατωμένα επεξηγηματικά κείμενα. Αποτελούσαν ευπώλητες εκδόσεις με ψυχαγωγικό αλλά και εποικοδομητικό χαρακτήρα (M. Busch, 1869).

Στο πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα οι νέες τεχνικές απεικόνισης (φωτογραφία) συνυπάρχουν με παλαιότερες τεχνικές (σχέδια, ξυλογραφίες, υδατογραφίες), απεικονίζοντας έκτοτε, αφενός ότι ήταν σχετικό με την περίφημη Ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827) και αφετέρου λεπτομέρειες από τα αξιοθέατα, τα κάστρα της Πύλου και τις ιστορικές τοποθεσίες του όρμου του Ναυαρίνου (Fr. Perilla στα 1929, R. Puaux στα 1932).

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου