Η Δήλος ελαύνει στον χώρο της λογιοσύνης και των γεωγραφικών εκδόσεων, όπως και η υπόλοιπη νησιωτική Ελλάδα, με το “Liber Insularum Archipelagi”, ένα πρωτοπόρο χαρτογραφικό χειρόγραφο έργο του Cr. Buοndelmonti, στις αρχές του 15ου αιώνα, που έγινε και πρότυπο για μεταγενέστερα νησολόγια, όπως αυτά του B. dalli Sonetti (1485) και του Β. Bordone (1547). Ο Sonetti συνοδεύει τους χάρτες με έμμετρα σχόλια, ενώ ο Bordone σημειώνει στους ιδιότυπους χάρτες του πληροφορίες, μεταξύ άλλων, για τους μύθους, το κλίμα και την ιστορία του νησιού. Όπως όλα τα έργα του είδους, το νησολόγιο του Antonio Millo (1582-91) εμπλουτίζεται από χαρακτικά που είχαν ήδη δημοσιευθεί σε έντυπες εκδόσεις της εποχής. Στους χάρτες των νησολογίων του, και σε αυτόν της Δήλου φυσικά, ο Αντώνιος σημειώνει τα επικίνδυνα σημεία πλεύσης, και χρησιμοποιεί τα τοπωνύμια των πορτολάνων της εποχής.

Στην έκδοση του Μ. Boschini, μικρό νησολόγιο και όμορφο δείγμα της βενετσιάνικης χαρακτικής των μέσων του 17ου αιώνα, ο χάρτης της Δήλου, όπως και όλοι οι άλλοι, συνοδεύεται με επεξηγηματικό κείμενο ιστορικο-γεωγραφικού περιεχομένου. Το νησολόγιο του Fr. Piacenza (1688) περιλαμβάνει χάρτες με εξαιρετική χάραξη και πλούσιο αφηγηματικό υλικό για τα νησιά του Αιγαίου πελάγους αλλά και την Κύπρο και την Πελοπόννησο. Οι εξαιρετικής χάραξης χάρτες της αρχαίας Ελλάδος του J. Laurenberg (1660) συνοδεύονται από επεξηγηματικά ιστορικο-γεωγραφικά κείμενα, όπου αναγνωρίζουμε την βαθιά λόγια γνώση του δημιουργού.

Ανάμεσα στις ασάφειες και τις παραδοξότητες που επικρατούν στο χρονικό του J.J. Struys (1681), ενδιαφέρον παρουσιάζουν η άποψη νησιού, με αρχαιότητες που εμφανώς παραπέμπουν στη Δήλο, την οποία ωστόσο τιτλοφορεί: «νήσος Δελφοί», ενώ στον υπομνηματισμό αναφέρει το «όρος Παρνασσός».

Στην πολύτιμη για τον πλούτο των πληροφοριών έκδοση του J. Pitton de Tournefort (1717), που κυκλοφόρησε μετά το ταξίδι του στο Αιγαίο πέλαγος και απετέλεσε έκτοτε οδηγό για τους ταξιδιώτες και τα δρομολόγιά τους στο Αρχιπέλαγος, εκτός από τον χάρτη της Δήλου, που παρέμεινε ο καλύτερα σχεδιασμένος έως τις ανασκαφές της Γαλλικής Σχολής στα τέλη το 19ου αιώνα, έχουμε και μία πρώτη εικόνα της σαύρας (Laudakia stellio) που συναντάμε στα νησιά του Αιγαίου, καθώς και απεικόνιση αρχαιοτήτων. Ανάμεσα στα σχέδια που κοσμούν το έργο του σχολαστικού και δύστροπου Al. Drummond (1754), που είναι όμως καμωμένα με σαφήνεια και επιμέλεια, συναντάμε κατόψεις κτηρίων και σπαράγματα με επιγραφές από τη Δήλο.

Oι πίνακες του Γάλλου αρχιτέκτονα D. Le Roy υστερούν σε ακρίβεια, αλλά σύμφωνα με τους αισθητικούς κανόνες της εποχής και ο ίδιος πρεσβεύει ότι εικονιστικά όλα είναι επιτρεπτά και το θέμα υπερτερεί της εικόνας, ενώ η συγκίνηση είναι σημαντικότερη της αποτύπωσης. Ο Le Roy υποχρεώθηκε να αντιμετωπίσει τη δηκτική αλλά και τεκμηριωμένη κριτική των Άγγλων αρχιτεκτόνων J. Stuart και Ν. Revett. Παρ’ όλα αυτά, το έργο του (1770) είχε μεγάλη επίδραση στην τέχνη και την αρχιτεκτονική της εποχής του.

Στη μυθιστορηματική ανάπλαση, αλλά και ταξιδιωτική αφήγηση του J.J. Barthélemy, που ιστορεί με ειδυλλιακό τρόπο ένα πανόραμα του αρχαίου κόσμου (πρώτη έκδοση στα 1788, επανέκδοση στα 1832) εμπλουτισμένη με χάρτες και σχέδια του Barbié de Bocage και η οποία πυροδότησε το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού για την αρχαιογνωσία, έχουμε και ένα χάρτη της Δήλου και του συμπλέγματος των γύρω νησιών.

Οι Άγγλοι J. Stuart και Ν. Revett, με τις άρτιες μετρήσεις και απεικονίσεις μνημείων, συνοδευόμενες με επεξηγηματικά κείμενα για τη χρήση του μνημείου, αρχαιολογικές παρατηρήσεις και ταξιδιωτικές εντυπώσεις, εγκαινίασαν τη νέα εποχή του ευρωπαϊκού νεοκλασικισμού, όπου οι λεπτομερείς καταμετρήσεις αντικαθιστούν τη γενική και φαντασιακή πολλές φορές απεικόνιση αρχαίων μνημείων και έτυχαν θερμής υποδοχής από το αγγλικό κοινό. Στις επιμελημένες εκδόσεις τους (1794, 1814, 1816) περιλαμβάνονται και αποτυπώσεις αρχιτεκτονικών μελών και χάρτης της Δήλου. Στον Ch. R. Cockerell, μέλος της Εταιρείας των Dilettanti (η οποία προώθησε, ενέπνευσε και πραγματοποίησε αρχαιολογικές αποστολές, ως το 1846, στον ελληνικό και στον μικρασιατικό χώρο και δημοσίευσε στη συνέχεια σε μνημειώδεις εκδόσεις τα πορίσματά τους) ανήκουν τα σχέδια (1830) αρχιτεκτονικών μελών από τη Δήλο.Σχέδια υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας και τεχνικής συνοδεύουν τις καίριες παρατηρήσεις των μελών του Τμήματος Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά, υπό τη διεύθυνση του G.A. Blouet, πάνω στα μνημεία και τους τόπους που είχαν αναλάβει να ερευνήσουν. Τα πορίσματα των μελετών αυτών και τα σχέδια που τα συνοδεύουν, στα οποία συμπεριλαμβάνονται και οι αρχαιότητες της Δήλου, και τα οποία κυκλοφόρησαν σε τρεις μνημειώδεις τόμους (1831, 1833, 1838), συνέβαλαν πολύ στην διαμόρφωση της εικόνας των μνημείων και έγιναν εγχειρίδιο αναφοράς για κάθε μελλοντική σχετική μελέτη. 

 Χάρτη της νήσου έχουμε στο μεγαλόπνοο έργο του Γάλλου ευγενή και μετέπειτα πρέσβη στην Υψηλή Πύλη M.G.F.A. Choiseul-Gouffier. Προς τέλη του 18ου αιώνα ο Choiseul-Gouffier πραγματοποίησε ένα ταξίδι στο Αιγαίο και με την έκδοση που ακολούθησε άλλαξε την «εικόνα» που είχαν μέχρι τότε οι Δυτικοευρωπαίοι αναγνώστες για την Ανατολή. Το έργο αυτό, εξέφρασε με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο τα πνευματικά και καλλιτεχνικά ρεύματα την εποχή εκείνη στην Ευρώπη. Στις αρχές του 19ου αιώνα εμφανίζεται η Δήλος σε σημαντικό λιμενοδείκτη με τα αγκυροβόλια της Μυκόνου (J. Roux, στα 1804). Πολύτιμα για την ιστορία των ανασκαφών και την όψη του αρχαιολογικού χώρου της Δήλου θεωρούνται τα σχέδια του C.F.T.C. D’Aligny (1843).

Χάρτης της Δήλου περιέχεται, στα 1894, και σε ταξιδιωτικό οδηγό. Τον 19ο αιώνα, οι ταξιδιωτικοί οδηγοί έγιναν το απαραίτητο εφόδιο για τους ταξιδιώτες. Με το νέο επαναστατικό σχήμα «τσέπης» που επινόησε ο Κ. Baedeker οι «Οδηγοί» έγιναν περισσότερο πρακτικοί και ευπώλητοι, καθώς περιείχαν χάρτες των αρχαιολογικών κυρίως τοποθεσιών και σχεδιαγράμματα πλήρως ενημερωμένα.

Από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα η φωτογραφία ανατρέπει τις επιλεκτικές υποκειμενικές αναπαραστάσεις του χώρου και την ίδια στιγμή γίνεται το πιο ισχυρό όπλο για την καταγραφή της πραγματικότητας, πάντα όμως από το χέρι του δημιουργού της. Σταθμός στις φωτογραφικές αποτυπώσεις έμεινε το έργο του F.F. Boissonnas. Στη Δήλο, ο φημισμένος φωτογράφος συνενώνει φως, τοπίο και αρχαιότητες σε εικόνες που διδάσκουν τον αλληλοσεβασμό. Οι φωτογραφίες του F.F. Boissonnas (στο D. Baud-Bovy / Fr. Boissonnas στα 1919)) απεικονίζουν μεταξύ άλλων φημισμένα αριστουργήματα της γλυπτικής που βρέθηκαν στο ιερό της Δήλου, απόψεις των ερειπίων, το αρχαίο θέατρο, αρχιτεκτονικά μέλη και τοπία σε ειδυλλιακές στιγμές.

Ξυλογραφίες, έγχρωμες αναπαραγωγές ακουαρέλας και φωτογραφίες (1935) αποδίδουν  τον ενθουσιασμό και την αγάπη του Fr. Perilla για τις Κυκλάδες, και για τη Δήλο φυσικά, καθώς και την καλλιτεχνική του ευαισθησία. 

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου