Ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο αναδεικνύεται σε πίνακα του Γάλλου αρχιτέκτονα D. Le Roy (1770), όπου, σύμφωνα με τους αισθητικούς κανόνες της εποχής, εικονιστικά όλα είναι επιτρεπτά και το θέμα υπερτερεί της εικόνας, ενώ η συγκίνηση είναι σημαντικότερη της αποτύπωσης. Ο Le Roy όμως υποχρεώθηκε να αντιμετωπίσει τη δηκτική αλλά και τεκμηριωμένη κριτική των Άγγλων αρχιτεκτόνων της Εταιρείας των Dilletanti. Παρ’ όλα αυτά το έργο του (1758, 1770) είχε μεγάλη επίδραση στην τέχνη και την αρχιτεκτονική της εποχής του. H αγγλική έκδοση του έργου (R. Sayer, 1759) εμπλουτίστηκε με επεξηγηματικά κείμενα και αποσπάσματα από το δημοφιλές χρονικό Άγγλου ταξιδιώτη G. Wheler (1682).

Στο σπάνιο Λεύκωμα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης με σχέδια σε σέπια (Album of 18 original drawings in sepia, περ. 1800), ο καλλιτέχνης αποδίδει έντονα το περιβάλλον τοπίο κυρίως παρά συγκεκριμένα μνημεία στον χώρο.

Στη μυθιστορηματική ανάπλαση, αλλά και ταξιδιωτική αφήγηση του J.J. abbé Barthélemy (1832), που ιστορεί με ειδυλλιακό τρόπο ένα πανόραμα του αρχαίου κόσμου και εμπλουτίστηκε με χάρτες και σχέδια, συναντάμε μία φανταστική αναπαράσταση του χώρου στην Αρχαιότητα. Η χαρτογράφηση της έκδοσης του Abbe Barthélemy, «Το ταξίδι του Νέου Ανάχαρση», από τον πρωτοπόρο γεωγράφο και χαρτογράφo J.D. Barbié du Bocage (1788) αποτελεί ένα σπουδαίο έργο όπου συνδυάστηκε η λόγια γνώση των αρχαίων κειμένων με τα σύγχρονα πορίσματα από επιτόπιες γεωγραφικές έρευνες.  

Πλούτο πληροφοριών, τόσο για το ιστορικό τοπίο όσο και για τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο των Ελλήνων κατά την προεπαναστατική περίοδο, μας παραδίδουν οι εξαιρετικής ποιότητας πίνακες του Ed. Dodwell στα 1819 (και Ed. Dodwell στα 1819).

Σχέδια υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας και τεχνικής συνοδεύουν τις καίριες παρατηρήσεις των μελών του Τμήματος Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά, υπό τη διεύθυνση του G. A. Blouet, πάνω στα μνημεία και τους τόπους που είχαν αναλάβει να ερευνήσουν. Τα πορίσματα των μελετών αυτών και τα σχέδια που τα συνοδεύουν, τα οποία κυκλοφόρησαν σε τρεις μνημειώδεις τόμους (1831, 1833, 1838), συνέβαλαν πολύ στην διαμόρφωση της εικόνας των μνημείων και έγιναν εγχειρίδιο αναφοράς για κάθε μελλοντική σχετική μελέτη. 

Στην έκδοση (1835) του F.C.H.L. Pouqueville (που μας κληροδότησε σε άλλο του έργο ένα από τα πιο συγκροτημένα κείμενα για τη γεωμορφολογία της ηπειρωτικής Ελλάδας), η εικονογράφηση, όπως και αυτή του Σουνίου, δανείζεται κυρίως απόψεις από δημοφιλείς και αξιόλογες προγενέστερες εκδόσεις. Λίγο μετά την Ελληνική Επανάσταση (1829) ο Η.W. Williams αναδεικνύει τη δύναμη των δωρικών κιόνων στο ταραγμένο θαλασσινό τοπίο, ρομαντικό σκηνικό που επαναλαμβάνεται και στους C. Frommel (1830) και G.N. Wright (1842) ο οποίος προσθέτει διακριτικά ανθρώπινες μορφές που προσδίδουν έναν τόνο γραφικότητας. Ο Th. Du Moncel (1843) αποδίδει τον ναό σε πλησιέστερη άποψη και ο Ε. Rey (1867) τολμά μία νέα εικαστική οπτική γωνία του περίφημου ακρωτηρίου.

 Αντιθέτως η άποψη του O.M. von Stackelberg (1830) προβάλλει τη γαλήνη και την απλότητα του χώρου και των ερειπίων. Η εικαστική αυτή άποψη αντιγράφηκε και σε μεταγενέστερη έκδοση (A.v. Schweiger Lerchenfeld, 1887). Παρόμοιες οι απόψεις, με λίγο διαφορετικό εικαστικό ύφος εικονογραφούν την έκδοση του Ch. Wordsworth (1841) και την επανέκδοση του έργου του (Ch. Wordsworth, στα (1882). Η προσπάθεια σχολαστικής πιστότητας χωρίς αισθητικές αναζητήσεις που χαρακτηρίζει τα έργα του Ed. Dodwell (1821) αναιρείται στην άποψη του ναού του Ποσειδώνα στο Σούνιο, με τη χαριτωμένη προσθήκη δύο μορφών που συζητούν, πιθανότατα ο ίδιος ο δημιουργός και ο Έλλην τοπικός του ξεναγός.

Τέλος, η διεισδυτική ματιά και η παρατηρητικότητα στους χώρους και τους ανθρώπους που χαρακτηρίζει το κείμενο του H. Belle (1881) διακρίνεται και στο εικονογραφικό υλικό που εμπλουτίζει το χρονικό του. Το έργο του πολυγραφότατου Ιρλανδού λογίου J.P. Mahaffy που αναφέρεται σε περιηγήσεις του στην Ελλάδα (1890) εμπλουτίστηκε με εξαιρετικές ξυλογραφίες. Τα χαρακτικά αυτά προήλθαν από σχέδια με μολύβι, τα οποία βασίστηκαν σε φανταστικές απεικονίσεις αλλά και φωτογραφίες. Στο Λεύκωμα  (1984) μάς παραδίδονται αξιολογότατες και σπάνιες  ξυλογραφίες από το πρωτοπόρο εβδομαδιαίο βρετανικό περιοδικό “The Illustrated London News” (1842-1885) και το συγγενές “The Graphic” (1869-1885). Απεικονίζονται  τοποθεσίες, πρόσωπα και γεγονότα (πολιτικά, κοινωνικά, πολεμικά) από το 1842 έως το 1885.

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου