Για τη Λάρισα η πρώτη εικόνα που έχουμε είναι του 16ου αιώνα. Ο Γερμανός ουμανιστής N. Gerbelius εξέδωσε (1545) ένα συνοδευτικό κείμενο για τον χάρτη του Κερκυραίου Ν. Σοφιανού (κυκλοφόρησε στα μέσα του 16ου αιώνα) το οποίο και εικονογραφείται με απόψεις μερικών πόλεων και τοποθεσιών που σχετίζονται με τα τοπωνύμια του χάρτη. Φανταστική λοιπόν η αναπαράσταση της πολιτείας με τονισμένα τα μουσουλμανικά κτίσματα και αλληγορική η απεικόνιση των Τεμπών με στοιχεία από την αρχαία ελληνική μυθολογία.

Τα ενδιαφέροντα του Ed. Browne αλλά και το ιδιαίτερο δρομολόγιο που ακολούθησε καθιστούν το έργο του (1673) από τα πιο σημαντικά του 17ου αιώνα για την ηπειρωτική ενδοχώρα του ελλαδικού χώρου. O πίνακας στο έργο του  με απεικόνιση της Λάρισας έμελλε να αντιγραφεί και να δημοσιευτεί με μικρές παραλλάγές σε εκδόσεις που κυκοφόρησαν τα αμέσως επόμενα χρόνια.

Ο V.M. Coronelli, ιδρυτής της Γεωγραφικής Aκαδημίας των Αργοναυτών στη Bενετία, δεν ταξίδεψε στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά, μεταξύ άλλων, κυκλοφόρησε δεκάδες εκδόσεις με πολλές χαλκογραφίες, διθύραμβο για τις νικηφόρες μάχες των συμπατριωτών του κατά τον Eνετο-οθωμανικό πόλεμο (1684-1687). Τα σχέδια αυτά, που αντιγράφηκαν αυτούσια ή σε παραλλαγές, συνοδεύουν έκτοτε πάμπολλες επανεκδόσεις ή μεταφράσεις των έργων του ή εικονογραφούν μεταγενέστερα ταξιδιωτικά χρονικά, ιστορικά συγγράμματα και έντυπες γεωγραφικές εκδόσεις. Ο ίδιος όμως χρησιμοποειί και μία άποψη για την περιοχή της Λάρισας, που δημοσιεύτηκε σε προγενέστερο ταξιδιωτικό χρονικό και το οποίο αναφέρεται σε υπαρκτό ταξίδι του συγγραφέα. Τα χαρακτικά επίσης στο έργο του V.M. Coronelli (1708) παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, παρόλο που πολλοί πίνακες επαναλαμβάνουν θέματα που είχαν ήδη δημοσιευτεί σε προγενέστερες εκδόσεις της Γεωγραφικής Ακαδημίας των Αργοναυτών.

Οι εξαιρετικής χάραξης χάρτες της αρχαίας Ελλάδος του J. Laurenberg (1660) συνοδεύονται από επεξηγηματικά ιστορικο-γεωγραφικά κείμενα, όπου αναγνωρίζουμε την βαθιά λόγια γνώση του δημιουργού.

Στα προεπαναστατικά χρόνια, ο βορειοελλαδικός χώρος άρχισε να δέχεται πιο συστηματικά περιηγητές. Η φυσιογνωμία του Αλή πασά, η οικονομική δραστηριότητα στα Αμπελάκια αλλά και οι χερσαίοι εμπορικοί δρόμοι ήταν κάποιοι από τους λόγους για τους οποίους θέματα του χώρου αναπτύσσται στα ταξιδιωτικά τους χρονικά. Αντίστοιχα λοιπόν δημοσιεύονται και σχετικές απόψεις όπως: το παζάρι και η γέφυρα στη Λάρισα στο πολυσυζητημένο έργο του J.S. Bartholdy (1807) και στο συγκροτημένο ταξιδιωτικό χρονικό του Ed. Dodwell, στα 1819 (και Ed. Dodwell, 1819). Επίσης το εντυπωσιακό τοπίο στους πρόποδες του Ολύμπου κοσμεί το χρονικό του Η. Holland (1815) και αναδεικνύεται σε επιχρωματισμένο χαρακτικό του Dodwell, που δημοσιεύτηκε σε μελέτη για το έργο του ζωγράφου L. Dupré. Πλούτο πληροφοριών, τόσο για το ιστορικό τοπίο όσο και για τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο των Ελλήνων κατά την προεπαναστατική περίοδο, μας παραδίδουν οι εξαιρετικής ποιότητας πίνακες του Ed.  Dodwell (1819). Ευκρίνεια και συνέπεια διακρίνουν τα σχέδια του Ιταλού S. Pomardi (1820) ο οποίος συνόδευσε ως ζωγράφος τις αρχαιολογικές περιηγήσεις του Ed. Dodwell και αποτύπωσε πλήθος θέματα κατά παραγγελία.

Ο παραγωγικότατος και φιλλεληνας ζωγράφος W. Williams δεν παρέλειψε βέβαια να συμπεριλάβει στη θεματογραφία του το εντυπωσιακό αλλά και μυθικό όρος Όλυμπος (1829), ενώ ο Chr. Wordsworth (ο οποίος κυκλοφόρησε, αμέσως μετά την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους, ένα έργο –περισσότερο ιστορικο-αφηγηματικό παρά περιηγητικό– με πλούσια εικονογράφηση που είχε μεγάλη απήχηση) εκτός των άλλων απόψεων που αφορούν την περιοχή, δανείζεται στην επανέκδοση του 1882 και την άποψη της γέφυρας έτσι όπως απεικονίζεται σε προγενέστερο έργο, αλλά την αποδίδει σε νέο εικαστικό ύφος. Ο F.C.H.L. Pouqueville (που μας κληροδότησε ένα από τα πιο συγκροτημένα κείμενα για τη γεωμορφολογία της ηπειρωτικής Ελλάδας), στο έργο του “Grèce” (1835) η εικονογράφηση δανείζεται κυρίως, απόψεις από δημοφιλείς και αξιόλογες προγενέστερες εκδόσεις άλλων περιηγητικών έργων. Σε ένα από τα πιο αξιόλογα έργα του W.M. Leake, (1835, και σε αναστατική έκδοση  1967) τα σχέδια και οι κατόψεις που παραδίδονται μαρτυρούν τη λεπτομερή, συστηματική και συγκροτημένη μελέτη και καταγραφή του χώρου και των μνημείων, και της περιοχής της Λάρισας, μέθοδο που υπηρέτησε με πάθος ο Άγγλος αρχαιόφιλος τοπογράφος.

Για την κοιλάδα των Τεμπών, η οποία δεν έπαψε να εξάπτει τη φαντασία των Δυτικοευρωπαίων, απόλυτα συνυφασμένη με σκηνές από την αρχαία ελληνική μυθολογία, μέχρι να απεικονιστεί εκ του φυσικού κόσμησε έως τις αρχές του 19ου αιώνα πολλά ιστορικο-γεωγραφικά έργα [N. Gerbelius στα 1545, J. Gronovius στα 1699 δημοσιευμένο στο Λεύκωμα των Γ. Πατιερίδη / Κ. Σταμάτη] καθώς και ο χάρτης της κοιλάδας και της ευρύτερης περιοχής στο έργο του J. Laurenberg (1660).

Πολλοί από τους σημαντικούς περιηγητές που περιόδευσαν στον ελλαδικό χώρο την προεπαναστατική περίοδο (αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, ζωγράφοι κ.ά.) κόσμησαν τις εκδόσεις τους με θέματα από το μαγευτικό τοπίο των Τεμπών και την κοιλάδα του Πηνειού στους πρόποδες του Ολύμπου: Ed. Dodwell στα 1819 με τρία διαφορετικά θέματα για την περιοχή, H. Holland στα 1815 με εικόνα του χώρου τόσο δυνατή όσο και οι περιγραφές του, F.Ch.H.L. Pouqueville στο έργο του που εκδόθηκε στα 1826-27, L. Dupré, στα 1825 περίπου, με ζωγραφικό πίνακα να μας δίνει και μία άποψη μουσουλμανικού μνημείου που στέκεται στην αρχή της κοιλάδας, O.M. von Stackelberg στα 1830 με προτίμηση στα πανοραμικά γαλήνια τοπία και σε μεταεπαναστατική έκδοση του Pouqueville στα 1835 να προτιμάται και πάλι το θέμα του Ολύμπου. Μετά το ταξίδι του στον ελλαδικό χώρο στις αρχές του 19ου αιώνα, ο O.M. von Stackelberg (1834) κατάφερε να αποδώσει τόσο τις ιστορικές τοποθεσίες, όσο και τις αρχαιότητες με το νέο, βαθμιαία αναφαινόμενο, εικαστικό ρεύμα του ρομαντισμού. Αν και οι περισσότεροι πίνακες που κοσμούν το έργο του Ed.D. Clarke (1816) είναι αρχαιολογικού ως επί το πλείστον ενδιαφέροντος, τα χαρακτικά αυτά είναι επίσης πολύτιμα για την ιστορία των τόπων, λόγω της σπανιότητας των θεμάτων που απεικονίζονται.

Στο Λεύκωμα (1984) μάς παραδίδονται αξιολογότατες και σπάνιες ξυλογραφίες από το πρωτοπόρο εβδομαδιαίο βρετανικό περιοδικό “The Illustrated London News” (1842-1885) και το συγγενές “The Graphic” (1869-1885). Απεικονίζονται  τοποθεσίες (και τα Τέμπη), πρόσωπα και γεγονότα (πολιτικά, κοινωνικά, πολεμικά) από το 1842 έως το 1885.

Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, σε επανέκδοση (1882, αλλά και στην έκσοδη του Chr. Wordsworth, στα 1841), του πολύ πετυχημένου έργου του Cr. Wordsworth συναντούμε απόψεις της περιοχής με απόλυτα ζωγραφικό ύφος ενώ άποψη της κοιλάδας έχουμε και σε πίνακα του φημισμένου Άγγλου τοπιογράφου Ed. Lear (1851). Η χαρακτική  συνεχίζει να κυριαρχεί ακόμη επηρεασμενη από τη φωτογραφική τεχνική (A. Schweiger Lerchenfeld στα 1887). Τέλος η φωτογραφία καταφέρνει να αποδώσει την πραγματική διάσταση της εντυπωσιακής κοιλάδας με τον ρεόντα ποταμό (E. Reisinger στα 1923). Στιγμιότυπα με ανθρώπινους τύπους, φωτογραφημένους σε αγροτικές και άλλες δραστηριότητες καθώς και εντυπωσιακά τοπία συνοδεύουν τις αναμνήσεις από το ταξίδι του S.J. Barrows (1898).

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου