Σικελία
H Σικελία, ως νησί, κατέχει μία σύστοιχη θέση στα πρώτα έντυπα νησολόγια, όπως αυτό του B. Bordone (1547), όπου ο χάρτης συνοδεύεται με επεξηγηματικό κείμενο. Στο νησολόγιο του χαρτογράφου και εκδότη G.F. Camocio (1574) δημοσιεύεται χάρτης της νήσου και πίνακας με τη διάταξη του στόλου της Ιεράς Συμμαχίας πριν από τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571). Όπως όλα τα έργα του είδους, το νησολόγιο του Antonio Millo (1582-91) εμπλουτίζεται από χαρακτικά που είχαν ήδη δημοσιευθεί σε έντυπες εκδόσεις της εποχής. Στους χάρτες των νησολογίων του, και σε αυτόν της Σικελίας, ο Αντώνιος σημειώνει τα επικίνδυνα σημεία πλεύσης, και χρησιμοποιεί τα τοπωνύμια των πορτολάνων της εποχής.
Οι χάρτες του H. Moll (1717), εξαιρετικής χάραξης και με πολλές λεπτομέρειες, προορίζονταν για σχολική χρήση. Αντλούν τις πληροφορίες τους από τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους συγγραφείς, καθώς και την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη.
Ενδυμασίες από τη Σικελία, κυρίως γυναικείες, συναντούμε σε ένα πολύ αξιόλογο έργο που δημοσιεύτηκε στα τέλη του 16ου αιώνα και ανατυπώθηκε τον 19ο αιώνα (C. Vecellio).
Άποψη της Μεσσήνης σε χαλκογραφία έχουμε και στο προσκυνηματικό χρονικό του H. Beauvau (1615), το οποίο δανείζεται τα θέματα από προγενέστερες παρεμφερείς εκδόσεις, ενώ έναν αιώνα αργότερα, στα 1714, έχουμε πάλι άποψη της Μεσσήνης από το χρονικό του C. Le Bruyn, ο οποίος το κοσμεί με πρωτότυπα θέματα και εξαιρετικά, σε ζωγραφικό πια ύφος, χαρακτικά. Οι πίνακες που κοσμούν την έκδοση των J.A. van Egmont / J. Heymann (1759) απεικονίζουν θέματα που έχουν ήδη δημοσιευτεί στις εκδόσεις του C. Le Bruyn.
Τα σχέδια που συνοδεύουν το κείμενο του B. de Monconys (1665-66), αποτελούν το μοναδικό παρόμοιο υλικό που μας παραδίδεται από τις εκδόσεις τις ταξιδιωτικής γραμματείας. Περιλαμβάνουν μηχανές απόσταξης, πειράματα χημείας, υδραυλικές συσκευές, υδρόμετρα, αρχιτεκτονικά σχέδια, μετεωρολογικά φαινόμενα, κατόψεις, ανθρώπινους τύπους, αστρονομικά όργανα κ.ά.
Ο ζωγράφος R. Dalton, που ταξίδεψε προς τα ελληνικά νησιά και την Αθήνα και μας κληροδότησε από τις πρώτες επιμελείς αποτυπώσεις του Παρθενώνα, πέρασε προηγουμένως από τη Σικελία, απ’ όπου έχουμε (1751) και μία ενδιαφέρουσα άποψη του ηφαιστείου της Αίτνας.
Ο J. Seller ήταν ο δημιουργός της πρώτης λεπτομερούς χαρτογράφησης των ακτών της Μεσογείου, γνωστής με τον τίτλο «English Pilot...», η οποία πρωτοεκδόθηκε τον 17ο αιώνα, επανεκδόθηκε επανειλημμένα, και συνέχισε να χρησιμοποιείται ως έργο αναφοράς μέχρι και τον 19οαιώνα (εδώ η έκδοση του 1771). Το συνολικό έργο του Seller καθιέρωσε την αγγλική γλώσσα στους ναυτικούς χάρτες και επηρέασε έντονα τις μεταγενέστερες χαρτογραφικές εκδόσεις. Παραδίδονται σχέδια ακτών της περιοχής. Οι πίνακεςκαι οι χάρτες που κοσμούν το χρονικό του ταξιδιού του Ch. Thompson (1752) αντιγράφουν θέματα που είχαν δημοσιευθεί σε δημοφιλείς προγενέστερες εκδόσεις. Χάρτη και άποψη πόλης της Σικελίας έχουμε και στο ιδαίτερο έργο του J. Moreno (1790), ενώ σε λιμενοδείκτη της εποχής χαρτογραφούνται τα σημαντικά αγκυροβόλια (J. Roux, 1804). Αξιoπρόσεκτος είναι ο χάρτης στον Άτλαντα που συνοδεύει την έκδοση που επιμελείται ο J.B.G.M Bory de St. Vincent (1823).
H έκδοση του J.C.R. abbé de Saint Non (1786) καλύπτει το τεράστιο κενό πληροφόρησης που υπήρχε έως εκείνη την περίοδο, πάνω στις λιγότερο γνωστές τοποθεσίες της Νοτίου Ιταλίας, κι αναδεικνύει όλα τα αξιόλογα μνημεία της Σικελίας. Ακολουθώντας το πνεύμα και τις απαιτήσεις της εποχής, σε μια περίοδο που στην Ευρώπη θεμελιώνονται τα βασικά ζητήματα της αρχαίας ελληνικής αρχαιολογίας, ο C.M. Delagardette παραδίδει ένα έργο με πίνακες για τις αρχαιότητες της Ποσειδωνίας, σύγχρονο με αντίστοιχες μελέτες πάνω στις αρχαιότητες του ελλαδικού χώρου (1798/99), όπου συναντούμε και χάρτη της Μεγάλη Ελλάδος.
Αυτήν την περίοδο κυκλοφορεί (1807) μια συστηματική μελέτη και αποτύπωση των αρχαίων μνημείων της Σικελίας από τον Άγγλο αρχιτέκτονα W. Wilkins, ενώ παράλληλα δημοσιεύονται και άλλες αρχαιότητες από το νησί (P.Ol. Brönsted στα 1830, Ch.R. Cockerell στα 1830). Αξιοπρόσεκτοι τόσο στη σχεδίαση όσο και στην χάραξη από τον ίδιο τον J. Houel, οι πίνακες του (1782) θεωρούνται από τους πιο εντυπωσιακούς για τα μνημεία της Νοτίου Ιταλίας και ενέπνευσαν συχνά την εικονογράφηση σε μεταγενέστερα χρονικά, όπως η άποψη του Παλέρμου στο ταξιδιωτικό χρονικό του Αl. Bisani (1793), η οποίσ αντιγράφει αντίστοιχη απεικόνιση από το έργο του J. Houel.
Στα πολύ δημοφιλή ζωγραφικά έργα του ο L. Mayer (1810) δεν περιορίστηκε στην αποτύπωση μόνον των αρχαίων μνημείων, αλλά προσέθεσε γραφικές λεπτομέρειες από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων.Όπως και στα άλλα του έργα, ο Άγγλος τοπογράφος W.M. Leake (1824) παραδίδει συγκροτημένες και λεπτομερειακές αρχαιολογικές παρατηρήσεις.
Στο έργο «Grèce» (1835) του F.Ch.H.L. Pouqueville (που μας κληροδότησε σε ένα άλλο του έργο ένα από τα πιο συγκροτημένα κείμενα για τη γεωμορφολογία της ηπειρωτικής Ελλάδας) η εικονογράφηση δανείζεται, κυρίως, απόψεις από δημοφιλείς και αξιόλογες προγενέστερες εκδόσεις άλλων περιηγητικών έργων. Μια σειρά από αξιόλογα θέματα και απόψεις αξιοθεάτων της νήσου δημοσιεύονται στο έργο του ένθερμου φιλέλληνα και υποστηρικτή του ελληνικού Aγώνα, T.S. Hughes (1820) και σε αυτό του J.J. Horner (1823), ενώ στο χρονικό του ταξιδιού της πρώτης ατμοκίνητης θαλαμηγού στα ύδατα της Ανατολής συναντάμε αξιοπρόσεχτη άποψη λιμένα της νήσου (Marchebeus στα 1839). Αυτήν την χρονιά κυκλοφορεί και το έργο του Δούκα της Ραγούζας, A.-F.-L. Viesse de Marmont με πολλούς χάρτες που αφορούν την περιοχή.
Τον 19ο αιώνα, το «Μεγάλο Ταξίδι» (Grand Tour) στην Ανατολή, επιθυμία και σχεδόν υποχρέωση κάθε δυτικοευρωπαίου ευγενή, τόσο για την απόκτηση γνώσεων όσο και για κοινωνική προβολή, περιελάμβανε φυσικά και την επίσκεψη στη Σικελία. Έτσι από την περίοδο αυτή συγκεντρώνουμε πλούσιο εικονογραφικό υλικό και για τη μεγάλη αυτή νήσο της Νότιας Ιταλίας (J.H. Allan στα 1843, Ο’Hara στα 1859, W.F. Ainsworth στα 1870 και στο Piraeus and Ports μια άποψη της Μεσσήνης περί το 1860).
Eξαιρετικής ποιότητας ξυλογραφίες κοσμούν το έργο του J. von Falke (1887/2002). Απεικονίζουν έργα της αρχαίας ελληνικής τέχνης αλλά και φανταστικές αναπαραστάσεις που αφορούν κυρίως τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο των αρχαίων Ελλήνων και στη Μεγάλη Ελλάδα..
Τέλος, τον 20ό αιώνα οι εικονογραφήσεις σε ταξιδιωτικά έργα περιλαμβάνουν όλες τις τεχνικές (χαρακτικά, υδατογραφίες, σχέδια, φωτογραφίες) ή και τις συνδυάζουν με εντυπωσιακά αποτελέσματα, όπως βλέπουμε, στα 1937, στο έργο του Α. Suares αφιερωμένο αποκλειστικά στα μνημεία της Νοτίου Ιταλίας.
Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου