Η χαρτογράφηση του Πειραιά και της ακτής γύρω από αυτόν ξεκινά με μία έκδοση (1687) του V.M. Coronelli, ο οποίος ίδρυσε τη Γεωγραφική Aκαδημία των Αργοναυτών στη Bενετία, απ’ όπου εκδόθηκαν εκατοντάδες χαλκογραφίες κυρίως με τις νικηφόρες μάχες των συμπατριωτών του κατά τον Eνετο-οθωμανικό πόλεμο (1684-1687). Αναφέρεται εντούτοις ένας πρωιμότερος χάρτης, του 1685, στο έργο του L.Em.S.J. Marquis de Laborde .

Έναν περίπου αιώνα αργότερα, παρόλο που ο Γάλλος αρχιτέκτονας D. Le Roy ήρθε στην Αθήνα για να αποτυπώσει τις αρχαιότητες, στο εικαστικό ύφος της εποχής, περιλαμβάνει εντούτοις στο έργο του (1770), λόγω της σημαντικότητας του λιμένα, και ένα χάρτη του Πειραιά. Το ίδιο ενδιαφέρον για τη χαρτογράφηση της περιοχής συναντάμε και στα έργα των Άγγλων αρχαιολόγων και μελών της Εταιρείας των Dilletanti: του R. Chandler (1776) αφενός και στο σημαντικό για τις μετρήσεις των αρχαίων μνημείων έργο των J. Stuart / N. Revett(1794) αφετέρου. Την ίδια περιόδο κυκλοφορεί και ο «Άτλας» με χάρτες του Β. de Bocage, που συνοδεύει την πολύ πετυχημένη έκδοση του Αbbé J.J. Barthélemy, με την μυθιστορηματική ανάπλαση του αρχαίου κόσμου (εδώ σε επανέκδοση του 1832), όπου δημοσιεύεται χάρτης της περιοχής όπως αυτή θα ήταν περίπου την περίοδο του 5ου π. Χ. αιώνα.

Στα 1771 σε μία χαρτογραφική έκδοση (J.N. Bellin) με αγκυροβόλια της Αδριατικής θάλασσας και του Ιονίου πελάγους ο Περαιάς, κατέχει παρόλα αυτά μια σύστοιχη θέση, ενώ στις αρχές του 19ου αιώνα συναντάμε και πάλι τη χαρτογράφηση των αγκυροβολίων όλης της περιοχής σε σημαντικό λιμενοδείκτη (J. Roux). Ο J. Tweddell πέθανε κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αθήνα και τάφηκε στον Ναό του Ηφαίστου (Θησείο). Αργότερα ο αδερφός του εξέδωσε ό,τι περισώθηκε από τις ταξιδιωτικές του σημειώσεις (1817). Στους λιγοστούς πίνακες περιλαμβάνεται και χάρτης του Πειραιά.

Οι σπάνιες εικαστικές μαρτυρίες του έργου του W. Black (1900) αποτελούν πολυτιμότατη πηγή για την ιστορία του τόπου, καθόσον είναι από τα ελάχιστα έργα που χρονολογούνται την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης.

Επίσης στο έργο του Γάλλου τοπιογράφου Ε. Rey (1867) υπάρχει χάρτης της περιοχής του Πειραιά, ενώ προς τα τέλη του 19ου αιώνα η περιοχή χαρτογραφείται για τους πολύ χρήσιμους πλέον ταξιδιωτικούς οδηγούς (K. Baedeker στα 1894).

Οι λιγοστές εμφανείς αρχαιότητες στην περιοχή του Πειραιά σχεδιάστηκαν ή και αποτυπώθηκαν ήδη από τον 18ο αιώνα (A. de La Mottraye στα 1727, J. Stuart / N. Revett στα 1794), ενώ έχουμε και εικόνες από ονομαστά ερείπια ή κτερίσματα τάφων (Εd. Dodwell στα 1819 και Ed. Dodwell στα 1819) S. Pomardi στα 1820, Εt. Rey στα 1867 και Chr. Wordsworth (στην επανέκδοση του πολύ πετυχημένου έργου του στα 1882 και στο Chr. Wordsworth στα 1841). Οι πίνακες στο έργο (1834) του Ed. Dodwell απεικονίζουν σπάνιες απόψεις λιγότερο γνωστών αρχαιολογικών τοποθεσιών και παραμένουν πρωτοπόροι όσον αφορά τη θεματική τους. Μετά το ταξίδι του στον ελλαδικό χώρο στις αρχές του 19ου αιώνα, ο O.M. von Stackelberg (1834) κατάφερε να αποδώσει τόσο τις ιστορικές τοποθεσίες, όσο και τις αρχαιότητες με το νέο, βαθμιαία αναφαινόμενο, εικαστικό ρεύμα του ρομαντισμού.

Η διεισδυτική ματιά και η παρατηρητικότητα στους χώρους και τους ανθρώπους που χαρακτηρίζει το κείμενο του H. Belle (1881) διακρίνεται και στο εικονογραφικό υλικό που εμπλουτίζει το χρονικό του. Το έργο του πολυγραφότατου Ιρλανδού λογίου J.P. Mahaffy που αναφέρεται σε περιηγήσεις του στην Ελλάδα (1890) εμπλουτίστηκε με εξαιρετικές ξυλογραφίες. Τα χαρακτικά αυτά προήλθαν από σχέδια με μολύβι, τα οποία βασίστηκαν σε φανταστικές απεικονίσεις αλλά και φωτογραφίες. Eξαιρετικής ποιότητας ξυλογραφίες κοσμούν το έργο του J. von Falke (1887 / 2002). Απεικονίζουν έργα της αρχαίας ελληνικής τέχνης αλλά και φανταστικές αναπαραστάσεις που αφορούν κυρίως τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο των αρχαίων Ελλήνων.

Τα πρωτοπόρα σκαριφήματα του Γάλλου σκιτσoγράφου H.L. Avelot (1899), με ανθρώπινους κυρίως τύπους, αλλά και λεπτομέρειες και στιγμιότυπα του καθημερινού βίου, αποτελούν εξαιρετικά πρωτότυπο υλικό, και έκτοτε συναντάμε και άλλους καλλιτέχνες που τολμούν παρόμοιες εικονογραφήσεις.

Απόψεις του Πειραιά σε χαρακτικά ή και φωτογραφίες έχουμε κυρίως από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν σε συνάρτηση με την ανάπτυξη της Αθήνας, πρωτεύουσας του Ελληνικού Κράτους, ο Πειραιάς αναδεικνύεται σε σημαντικό εμπορικό και οικονομικό λιμάνι. Επίσης από την διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου, όταν οι θαλάσσιοι δρόμοι από την Ανατολή προς την Αδριατική προσανατόλισαν τον πλου των καραβιών μέσω του περάσματος αυτού, ο Πειραιάς αναπτύσσεται ακόμα περισσότερο και με πολύ γρήγορους ρυθμούς (πολλές ενδιαφέρουσες απόψεις της περιόδου αυτής υπάρχουν στο Λεύκωμα Piraeus and Ports, στο έργο του A. Schweiger Lerchenfeld στα 1887, ενώ στο έργο του Al. Van den Brule στα 1907 έχουμε και φωτογραφίες). Άποψη του Πειραιά όπως φαίνεται από τον Λόφο των Νυμφών συναντάμε στο «Πανάρομα» του F.A. Stademann (1841) και στον A. Schweiger Lerchenfeld στα 1887. Στο Λεύκωμα  (1984) μάς παραδίδονται αξιολογότατες και σπάνιες  ξυλογραφίες από το πρωτοπόρο εβδομαδιαίο βρετανικό περιοδικό “The Illustrated London News” (1842-1885) και το συγγενές “The Graphic” (1869-1885). Απεικονίζονται  τοποθεσίες, πρόσωπα και γεγονότα (πολιτικά, κοινωνικά, πολεμικά) από το 1842 έως το 1885.

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου