Η Σαντορίνη, όπως και όλα τα άλλα νησιά του Αιγαιακού Αρχιπελάγους, ελαύνει στον χώρο της λογιοσύνης και των γεωγραφικών εκδόσεων με το χειρόγραφο χαρτογραφικό έργο «Liber Insularum Archipelagi» του Cr. Buondelmonti (1420). Το έργο αυτό έμελλε να επηρεάσει όλα τα μεταγενέστερα χειρόγραφα αλλά και έντυπα παρεμφερή έργα, τα νησολόγια δηλαδή που κυκλοφόρησαν έως τις αρχές του 18ου αιώνα περίπου. Έτσι τόσο το νησολόγιο του B. dalli Sonetti (1485), όπου οι χάρτες συνοδεύονται από έμμετρα κείμενα σε μορφή σονέτων, όσο και αυτό του B. Bordone (1547), όπου τους χάρτες συμπληρώνει επεξηγηματικό κείμενο για την ιστορία και τη μυθολογία της νήσου, έχουν εμπνευστεί από το το πρωτοπόρο έργο των αρχών του 15ου αιώνα.

Μετά τη νικηφόρα για τις χριστιανικές δυνάμεις της Δύσης ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571), κυκλοφόρησε το πρωτοποριακό για την εποχή του νησολόγιο (1574) του G.Fr. Camocio, το οποίο επηρέασε μεταγενέστερα νησολόγια, όπως αυτό του G. Rosaccio (1598). Και στα δύο περιέχονται χάρτες της νήσου. Όπως όλα τα έργα του είδους, το νησολόγιο του Antonio Millo (1582-91) εμπλουτίζεται από χαρακτικά που είχαν ήδη δημοσιευθεί σε έντυπες εκδόσεις της εποχής. Στους χάρτες των νησολογίων του, και σε αυτόν της Σαντορίνης, ο Αντώνιος σημειώνει τα επικίνδυνα σημεία πλεύσης, και χρησιμοποιεί τα τοπωνύμια των πορτολάνων της εποχής.

Ο T. Porcacchi κυκλοφόρησε μία πολύ πετυχημένη έκδοση (1620) νησολογίου με τη νέα τεχνική στην χάραξη, αυτήν της χαλκογραφίας. Η τεχνική αυτή επέτρεπε περισσότερες λεπτομέρειες, μεγαλύτερη ακρίβεια, πυκνότητα πληροφοριών, και καθιερώθηκε σταδιακά σε όλα τα εικονογραφημένα έργα μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε προτιμήθηκε βαθμιαία η λιθογραφία. Στην έκδοση του Μ. Boschini, μικρό νησολόγιο και όμορφο δείγμα της βενετσιάνικης χαρακτικής των μέσων του 17ου αιώνα, ο χάρτης της Σαντορίνης, όπως και όλοι οι άλλοι, συνοδεύεται με επεξηγηματικό κείμενο ιστορικο-γεωγραφικού περιεχομένου. Το νησολόγιο του Fr. Piacenza (1688) περιλαμβάνει χάρτες με εξαιρετική χάραξη και πλούσιο αφηγηματικό υλικό για τα νησιά του Αιγαίου πελάγους αλλά και την Κύπρο και την Πελοπόννησο.

Στις αρχές του 18ου αιώνα ο Γάλλος φυσιοδίφης J. Pitton de Tournefort πραγματοποίησε ένα ταξίδι στα νησιά του Αιγαίου και αργότερα δημοσίευσε το χρονικό αυτής της περιήγησής του (1717), το οποίο άλλαξε την μέχρι τότε εικόνα και γνώση για τα νησιά του Αρχιπελάγους. Οι πληροφορίες που παραδίδει (ιστορικές, μυθολογικές, οικονομικές, δημογραφικές και για τον καθημερινό βίο) έμελλε να γίνουν «οδηγός» για όλους τους μετέπειτα ταξιδιώτες που περιηγήθηκαν τα νησιά. Ένα άλλο έργο, έξοχο δείγμα της υψηλής παράδοσης της φλαμανδικής χαρακτικής, κυκλοφόρησε προς τα τέλη του 17ου αιώνα, του Ol. Dapper ("Archipel" στα 1688), στο οποίο το κείμενο και η εικονογράφηση βασίστηκαν στην αρχαία ελληνική και λατινική γραμματεία, σε πορτολάνους, νησολόγια αλλά και σύγχρονες του εκδότη (o οποίος δεν ταξιδεψε ποτέ) περιηγητικές μαρτυρίες και έγκυρους χάρτες της εποχής.

Προς τέλη του 18ου αιώνα πραγματοποιήθηκε το ταξίδι του Γάλλου ευγενή και μετέπειτα πρέσβη στην Υψηλή Πύλη M.G.F.A. Choiseul-Gouffier, ο οποίος άλλαξε την «εικόνα» που είχαν μέχρι τότε οι Δυτικοευρωπαίοι αναγνώστες για την Ανατολή. Το μεγαλόπνοο αυτό έργο, εξέφρασε με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο τα πνευματικά και καλλιτεχνικά ρεύματα την εποχή εκείνη στην Ευρώπη. Για τη Σαντορίνη μας παραδίδονται χάρτης της Καλντέρας και χάρτης της νήσου, αρχαία νομίσματα, απόψεις τοποθεσιών και οικισμών και γυναίκες σε σκηνή καθημερινού βίου. Χάρτη της νήσου με τη ιδιόμορφη γεωλογική δομή έχουμε και στον «Άτλαντα» που συνοδεύει το χρονικό του G.A. Olivier (1804). Ο Chr. Wordsworth κυκλοφόρησε, αμέσως μετά την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους, ένα έργο (περισσότερο ιστορικο-αφηγηματικό παρά περιηγητικό) που εικονογραφήθηκε πλουσιοπάροχα και είχε μεγάλη απήχηση. Σε επανέκδοσή του (1882) έχουμε άποψη και χάρτη της νήσου.

Στο Λεύκωμα (1984) μάς παραδίδονται αξιολογότατες και σπάνιες ξυλογραφίες από το πρωτοπόρο εβδομαδιαίο βρετανικό περιοδικό “The Illustrated London News” (1842-1885) και το συγγενές “The Graphic” (1869-1885). Απεικονίζονται τοποθεσίες, πρόσωπα και γεγονότα (πολιτικά, κοινωνικά, πολεμικά), μερικά που αφορούν και τη Σαντορίνη, από το 1842 έως το 1885.

Από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα η φωτογραφία ανατρέπει τις επιλεκτικές  υποκειμενικές αναπαραστάσεις του χώρου και την ίδια στιγμή γίνεται το πιο ισχυρό όπλο για την καταγραφή της πραγματικότητας, πάντα όμως από το χέρι του δημιουργού της. Σταθμός στις φωτογραφικές αποτυπώσεις έμεινε το έργο του F.F. Boissonnas, έτσι και για τη Σαντορίνη, ο φημισμένος φωτογράφος επικεντρώνεται (1919) με πάθος και ευαισθησία στα εντυπωσιακά ερείπια στην Αρχαία Θήρα, στη Μονή του Προφήτη Ηλία, σε σκηνές αγροτικού βίου, σε απόψεις τοποθεσιών και φυσικά στο απόκοσμο τοπίο της Καλντέρας.

Ξυλογραφίες, έγχρωμες αναπαραγωγές ακουαρέλας και φωτογραφίες (1935) αποδίδουν  τον ενθουσιασμό και την αγάπη του Fr. Perilla για τις Κυκλάδες, και της Σαντορίνης φυσικά, καθώς και την καλλιτεχνική του ευαισθησία. 

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου