Η πρωιμότερη απεικόνιση θέματος από τον Εύξεινο Πόντο αφορά ένα μνημείο, πρόκειται για τον κίονα του Πομπήιου που έστεκε σε βράχο επάνω στον Βόσπορο, προς την έξοδό του στη Μαύρη Θάλασσα (A. Thevet στα 1556). Το μνημείο υπήρχε και στις αρχές του 17ου αιώνα (S. Schweigger στα 1608 και G. Sandys στα 1615) και καταστράφηκε πιθανότατα πριν από τις αρχές του 18ου αιώνα (Ol. Dapper, “Archipel” στα 1688 και C. de Bruyn  στα 1714).

Αξιοπρόσεκτες θεωρούνται οι απεικονίσεις γυναικών της Ανατολής με φόντο τοποθεσίες της οθωμανικής πρωτεύουσας στο έργο του G. De La Chapelle (1648;).

Χαρτογράφηση όλης της περιοχής δημοσιεύεται ήδη στο ταξιδιωτικό χρονικό του A. De La Mottraye (1727), αξιόλογο για το ταξίδι του αλλά και την πρωτότυπη εικονογράφησή του. Επίσης, στον Άτλαντα, με χάρτες και σχέδια του Barbié de Bocage, που συνοδεύει τη μυθιστορηματική ανάπλαση, αλλά και ταξιδιωτική αφήγηση του J.J. Barthélemy, η οποία ιστορεί με ειδυλλιακό τρόπο ένα πανόραμα του αρχαίου κόσμου (πρώτη έκδοση στα 1788, επανέκδοση στα 1832) και η οποία πυροδότησε το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού για την αρχαιογνωσία. Η χαρτογράφηση της έκδοσης του Abbe Barthélemy. «Το ταξίδι του Νέου Ανάχαρση», από τον πρωτοπόρο γεωγράφο και χαρτογράφo J.D. Barbié du Bocage (1788) αποτελεί ένα σπουδαίο έργο όπου συνδυάστηκε η λόγια γνώση των αρχαίων κειμένων με τα σύγχρονα πορίσματα από επιτόπιες γεωγραφικές έρευνες.

Χάρτη βλέπουμε και στο σύγχρονο Λεύκωμα Piraeus and Ports. Λεπτομερείς χάρτες δημοσιεύονται στο έργο του J.B. Lechevalier (1800), που αναφέρεται διεξιοδικά στην περιοχή και στον J.B. Reuilly (1806). Στην πλούσια χαρτογραφική παραγωγή του τέλους του 18ου αιώνα συγκαταλέγονται και οι αξιόλογοι, εδώ επιχρωματισμένοι,  χάρτες του P.G. Chanlaire (περ. 1780). Η αφήγηση του ταξιδιού και οι σχετικοί πίνακες με θέματα της Ρωσίας και της Αζοφικής χερσονήσου στο έργο  του Ed.D. Clarke (1810) συνθέτουν μια από τις πιο πρώιμες αλλά και πολύ αξιόλογες αναλυτικές περιγραφές και απεικονίσεις της περιοχής. Μέρος του Πόντου εμφανίζεται στους χάρτες των Ch. C. Frankland (1829)  και E. Rey (1867).

Δείγματα χλωρίδας και πανίδας και απόψεις της περιοχής παράκτιων πόλεων πρωτοδημοσιεύονται στο δεύτερο μέρος του ταξιδιωτικού χρονικού του Γάλλου φυσιοδίφη J. Pitton de Tournefort (1717), ο οποίος μετά την περιήγησή του στα νησιά του Αρχιπελάγους ταξίδεψε στη Βόρεια Μικρά Aσία και στον Πόντο. Οι πληροφορίες που παραδίδει (ιστορικές, μυθολογικές, οικονομικές, δημογραφικές και για τον καθημερινό βίο) έμελλε να γίνουν «οδηγός» για όλους τους μετέπειτα ταξιδιώτες που περιηγήθηκαν στις ίδιες περιοχές. Μόνον από τον 19ο αιώνα και μετέπειτα, όταν οι ταξιδιώτες, για λόγους εμπορικούς ή πολιτικούς, περιηγούνται τη Μαύρη Θάλασσα, θα έχουμε και άλλες απόψεις πόλεων σε επιχρωματισμενα χαρακτικά, όπως στο Λεύκωμα Piraeus and Ports και σε φωτογραφίες στο έργο του E. Banse (1919).

Απόψεις του Βοσπόρου με θέα την έξοδό του προς τη Μαύρη Θάλλασα κοσμούν τα δημοφιλή Λευκώματα Αγγλίδας περιηγήτριας (J. Pardoe στα 1838 και J. Pardoe στα 1839) καθώς και την εξαιρετικής τέχνης και τεχνικής έκδοση του Ig. Melling (1819). Από τα πιο ωραία Λευκώματα για την Κωνσταντινούπολη των αρχών του 19ου αιώνα θεωρείται ο “Άτλας” που συνοδεύει το ταξιδιωτικό χρονικό του Ch. Pertusier (1817). Τα Λευκώματα με απόψεις πόλεων και στιγμιότυπα από τον καθημερινό βίο των κατοίκων ήταν πολύ δημοφιλή όλο τον 19ο αιώνα και ικανοποιούσαν τις απαιτήσεις του αναγνωστικού κοινού για εικόνες και σκηνές από την Ανατολή (J. Schranz, 1850 c.). Σπάνιας θεματικής χαρακτηρίζονται οι πίνακες του κόμη A.-F. Andréossy (1828). Εκτός από τις δεξαμενές και τα υδραγωγεία της βυζαντινής και της οθωμανικής περιόδου στην ευρύτερη περιοχή της Κωνσταντινούπολης, απεικονίζουν επίσης θέματα ιδιαιτέρου επιστημονικού ενδιαφέροντος στην περιοχή όπου ο Βόσπορος ενώνεται με τη Μαύρη Θάλασσα.

Ο Γάλλος αρχαιόλογος Ch.F.M. Texier, από τους πρώτους που ασχολήθηκαν με τη βυζαντινή αρχιτεκτονική, κυκλοφορεί σχετική μεγάλου σχήματος εντυπωσιακή και εμπεριστατωμένη έκδοση (Texier στα 1864), στην οποία περιλαμβάνονται κατόψεις, σχέδια, απόψεις και λεπτομέρειες των βυζαντινών μνημείων που κοσμούν τη λαμπρή πολιτεία της Τραπεζούντας, ενώ σε επανέκδοση του έργου για τη Μικρά Ασία (Texier στα 1882) δημοσιεύονται και προσωπογραφίες βυζαντινών αυτοκρατόρων.

Αξίζει να σημειωθεί η έκδοση του  J.B. Reuilly (1806), η οποία, όπως και η εικονογράφησή της, αφορά αποκλειστικά το ταξίδι του στην Κριμαία και όπου συναντούμε ενδιαφέρουσες  σκηνές και του καθημερινού βίου καθώς και νομίσματα της περιοχής. Νομίσματα της περιοχής έχουμε και  στην έκδοση του J. B. Brönsted (1830).

Η συμμετοχή, στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο (1829-30), αρκετών στρατιωτικών από τις ηγεμονίες της Δύσης γίνεται η αφορμή να κατατεθούν, σε κείμενα και σε εικονογραφικά τεκμήρια, μνημεία, τοπία και άνθρωποι από την περιοχή της Θράκης και του Ευξείνου Πόντου (J.Ed. Alexander, 1830).

Oι δημοφιλείς υδατογραφίες του A. Preziosi (1852-57), που απεικονίζουν ενδυμασίες και ανθρώπινους τύπους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ξεχωρίζουν από τις παρόμοια καλλιτεχνικά έργα της ίδιας εποχής χάρη στα έντονα χρώματα στα υφάσματα, τις πρωτότυπες στάσεις των μορφών και τις έντονες εκφράσεις τους.

Mέσα από λιθογραφημένους πίνακες βασισμένους σε σχέδια εκ του φυσικού του αντισυνταγματάρχη M. Andrews (1856) παρακολουθούμε τις εξελίξεις του Κριμαϊκού Πολέμου στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας (1853-1856).

Παρά τη μέτρια ποιότητα της εκτύπωσης, το φωτογραφικό υλικό από τις αρχαιολογικές αποστολές του J.G.C. Anderson (1903) σε περιοχές μέχρι τότε ανεξερεύνητες αποτελεί πολύτιμη μαρτυρία για την ιστορία του χώρου. Το ημερολόγιο της αρχαιολογικής αποστολής των αδελφών Fr.-V.-M. Cumont και Ε. Cumont (1906), συνοδεύτηκε με φωτογραφικό υλικό, το οποίο παρόλο την μέτρια ποιότητα των εκτυπώσεων παραμένει πολύ σημαντικό για την ιστορία της βόρειας ανατολικής, σημερινής Τουρκίας.

Συντάκτης: Ιόλη Βιγγοπούλου