Ο Ελλήσποντος (Δαρδανέλια), η φυσική αυτή διάβαση από τη μια ήπειρο στην άλλη, από την Ευρώπη στην Ασία, μνημονευμένη ήδη από την ομηρική εποχή, υπήρξε και όλες τις επόμενες ιστορικές περιόδους το «μήλον την Έριδος» για την κυριαρχία της περιοχής, από όλους τους ηγεμόνες, Ανατολής και Δύσης.

H καίρια στρατηγική θέση της Kαλλίπολης στα Στενά των Δαρδανελίων ήταν σημαντική ήδη από τα βυζαντινά χρόνια για την προστασία της πρωτεύουσας τόσο από επιδρομές από την ξηρά όσο και από τη θάλασσα. Nαυτική βάση και ορμητήριο των σουλτάνων, που αναδιοργάνωσαν τα ναυπηγεία της, η Kαλλίπολη υπήρξε και αξιόλογο εξαγωγικό κέντρο των προϊόντων της Θράκης και υπήρχε εκεί γαλλικό προξενείο ήδη από τον 17ο αιώνα. Στο λιμάνι της γίνεται ο έλεγχος όλων των πλοίων, οιασδήποτε προέλευσης, που εισέρχονται ή εξέρχονται από τα Στενά. Tο λιμάνι αν και μικρό, χωρούσε άνετα φούστες, γαλιότες, μπριγκαντίνια, γαλέρες και μαούνες.

Η χαρτογράφηση της σημαντικής αυτής θαλάσσιας λεωφόρου υπάρχει, ήδη από τον 16ο αιώνα, στο έργο του Γάλλου P. Belon (1554). Ο H.J. Breuning αντιγράφει τη χάραξη αυτή στα 1615, τονίζοντας τα κάστρα στις δύο ακτές, ενώ σχηματικά εμφανίζεται η περιοχή στους χάρτες του G. Sandys (στα 1615), του F. Moryson (στα 1617) και του L. Deshayes de Courmenin (στα 1624). Οι αρχαιολογικές έρευνες του J.B. Lechevalier στην περιοχή της Τροίας συμπληρώνονται και με λεπτομερή χάρτη της ευρύτερης περιοχής (1800) και τα σημαντικά αγκυροβόλια χαρτογραφούνται στο έργο του J. Roux (1804). Έναν επιμελημένο χάρτη των Στενών έχουμε στο Λεύκωμα που συνοδεύει το χρονικό του Γάλλου φυσιοδίφη G.A. Olivier (1801) και λίγα χρόνια αργότερα δημοσιεύεται χάρτης τμήματος της περιοχής με πολλές λεπτομέρειες (A.L. Castellan στα 1811). Αποτύπωση των Στενών και μέρους αυτών σε χάρτη δεν παραλείπεται φυσικά και στο σημαντικότατο έργο του M.G.F.A. Choiseul-Gouffier (1822). Επίσης στη μυθιστορηματική ανάπλαση, αλλά και ταξιδιωτική αφήγηση, του J.J. abbé Barthélemy (στην επανέκδοση του 1832), που ιστορεί με ειδυλλιακό τρόπο ένα πανόραμα του αρχαίου κόσμου και εμπλουτίστηκε με χάρτες και σχέδια, περιλαμβάνεται και χάρτης με την ευρύτερη περιοχή της Προποντίδας (Θράκη, Δαρδανέλια). Στην πλούσια χαρτογραφική παραγωγή του τέλους του 18ου αιώνα συγκαταλέγονται και οι αξιόλογοι, εδώ επιχρωματισμένοι,  χάρτες του P.G. Chanlaire (περ. 1780).

Προσπάθεια να αποδοθεί όλο το θαλάσσιο πέρασμα και τα φρούριά του, σαν σημερινή αεροφωτογραφία ευρείας λήψης, συναντάμε στο έργο του G.J. Grelot (στα 1680). Η άποψη του Grelot αντιγράφηκε στα έργο των J. Sandrart (στα 1686) και J.A. Guer (στα 1746-47). Παρόμοια «λήψη» των Στενών έχουμε και στο έργο του H. Blount (στα 1707). Αντιγραφή πίνακα από το έργο του J. Grelot, με άποψη του Ελλησπόντου και της Προποντίδας, κυκλοφόρησε στο μικρού σχήματος έργο που περιγράφει τα φρούρια στα Στενά των Δαρδανελίων (“Descrizione” στα 1770).

Αξιωματούχοι, πλανόδιοι πωλητές και στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής απεικονίζονται, λίγο άτεχνα, στους πίνακες του Lechaise (1821), Lechaise (1821).

Τον 19ο αιώνα οι γενικές απόψεις των Στενών αποδίδουν τμηματικά τον γεωγραφικό χώρο αλλά φυσικά πολύ πιο πιστά (A.Ig. Melling στα 1819, Ch.C. Frankland στα 1829, J. Skene στα 1838-45, Piraeus and Ports με μια άποψη του 1890). Στις εκδόσεις του J. Enderlin (1685) και J. Enderlin  (1686) συναντούμε πίνακες με θέματα που αντιγράφουν δημοφιλείς προγενέστερες εκδόσεις αλλά και έργα που κυκλοφορούν την ίδια περίοδο. Οι πίνακες στο έργο του J. Sandrart (1687) απεικονίζουν κάστρα και τοποθεσίες, κυρίως της βενετικής κυριαρχίας. Παρόμοια έργα κυκλοφόρησαν για να εξαίρουν τις νικηφόρες νίκες των Ενετών στη σύγκρουση τους με του Οθωμανούς στη διάρκεια του ΣΤ΄ Βενετο-οθωμανικού πολέμου  (1684-1699). Στα τέλη του 17ου αιώνα, οι εκδόσεις του J. Peeters (1686) τονίζουν τις νίκες των χριστιανικών δυνάμεων της Δύσης στους Βενετο-οθωμανικούς πολέμους. Απεικονίζονται πόλεις, λιμάνια και τοποθεσίες στην Αυστρία, τη νότιοανατολική Ευρώπη, την ανατολική Μεσόγειο και περιοχές της Ασίας ώς τη Σαουδική Αραβία ενώ στην έκδοση (J. Peeters, 1690 απεικονίζονται πόλεις, λιμάνια και τοποθεσίες από την Αδριατική θάλασσα έως την Ινδία. Όλες αυτές οι εκδόσεις αντιγράφουν πίνακες που πρωτο-κυκλοφόρησαν κυρίως στα έργα της Γεωγραφικής Ακαδημίας των Αργοναυτών στη Βενετία, ενώ και αυτές οι εκδόσεις, πολλές φορές αντέγραφαν θέματα από παρεμφερή έργα της εποχής ( V.M. Coronelli, 1707).

Οι εξαιρετικής χάραξης χάρτες της αρχαίας Ελλάδος του J. Laurenberg (1660) συνοδεύονται από επεξηγηματικά ιστορικο-γεωγραφικά κείμενα, όπου αναγνωρίζουμε την βαθιά λόγια γνώση του δημιουργού.

Όπως όλα τα έργα του είδους, το νησολόγιο του Antonio Millo (1582-91) εμπλουτίζεται από χαρακτικά που είχαν ήδη δημοσιευθεί σε έντυπες εκδόσεις της εποχής. Στους χάρτες των νησολογίων του, και σε αυτόν της περιοχής, ο Αντώνιος σημειώνει τα επικίνδυνα σημεία πλεύσης, και χρησιμοποιεί τα τοπωνύμια των πορτολάνων της εποχής.

Τα σχέδια του Γάλλου J. Maurand (στα 1544) αποτελούν μία από τις πρωιμότερες απεικονίσεις των οχυρών θέσεων και από τις δύο πλευρές των Στενών, με λεπτομερείς απόψεις των φρουρίων, ενώ στα τέλη του 16ου αιώνα, στο νησολόγιο του G. Rosaccio (1598) αναπαρίστανται κάστρα που υπήρχαν στην ασιατική και στην ευρωπαϊκή ακτή των Στενών, και στα χρονικά των H. Beauvau και G. Sandys μας δίνονται (1615) απόψεις κάστρου στην ασιατική και ευρωπαϊκή ακτή. Απόψεις φρουρίων στα Στενά, χωρίς να διευκρινίζεται η ονομασία τους, βλέπουμε σε πρωτότυπα χαρακτικά στο έργο του J. Sandrart (1686). Τα κάστρα της περιοχής απεικονίζονται με λεπτομέρειες στα έργα των B. Randolph (1687), C. de Bruyn (1717) και J. Moreno (1790), στο σπουδαίο ιστορικο-γεωγραφικό λόγιο σύγγραμμα του Ol. Dapper («Archipel», 1688) και σε αυτό του J. Pitton de Tournefort (1717), του οποίου το χρονικό απετέλεσε έκτοτε οδηγό για τους ταξιδιώτες και τα δρομολόγια τους στο Αρχιπέλαγος. Οι πίνακες που κοσμούν το χρονικό του ταξιδιού του N.Er. Kleemann (1771) κατατάσσονται, όπως και το κείμενο του, στις πρώιμες ταξιδιωτικές μαρτυρίες για τις περιοχές της Μαύρης Θάλασσας και την ευρύτερη περιοχή.  Ο J. Seller ήταν ο δημιουργός της πρώτης λεπτομερούς χαρτογράφησης των ακτών της Μεσογείου, γνωστής με τον τίτλο «English Pilot...», η οποία πρωτοεκδόθηκε τον 17^ο αιώνα, επανεκδόθηκε επανειλημμένα, και συνέχισε να χρησιμοποιείται ως έργο αναφοράς μέχρι και τον 19^ο αιώνα (εδώ η έκδοση του 1771). Το συνολικό έργο του Seller καθιέρωσε την αγγλική γλώσσα στους ναυτικούς χάρτες και επηρέασε έντονα τις μεταγενέστερες χαρτογραφικές εκδόσεις. Παραδίδονται σχέδια ακτών της περιοχής.

Πρωτοπόρα θεωρούνται τα εικονογραφικά θέματα που συνοδεύουν τη σημαντική για την αρχαιοδιφική έρευνά του έκδοση του ταξιδιού του J. Spon (1678). Στο σπάνιο για τα θέματά του χρονικό του Γάλλου A.L. Castellan (1811) συναντάμε επίσης και πίνακες με πολλές λεπτομέρειες, εκτός των φρουρίων και άλλων κτισμάτων σε πόλεις των Δαρδανελίων. Στο μεγαλόοπνο έργο του M.G.F.A. Choiseul-Gouffier, το οποίο εισήγαγε (τέλος 18ου - αρχές 19ου αιώνα) την «εικόνα» ως πρωτεύον στοιχείο σε ταξιδιωτικό χρονικό, δεν παραλείπονται απεικονίσεις συγκεκριμένων φρουρίων (1822). Επίσης απόψεις των κάστρων και των ακτών συναντάμε στα 1867 και στα πλούσια εικονογραφημένα ταξιδιωτικά χρονικά των J.H. Allan και E. Rey, οι οποίοι πραγματοποίησαν το Grand Tour (Μεγάλο Ταξίδι) στην Ανατολή, που αποτελούσε μέρος της κοινωνικής προβολής αλλά και των γνώσεων που επεδίωκαν όλοι οι ευκατάστατοι και μορφωμένοι Δυτικοευρωπαίοι.

Ο Ελλήσποντος εμφανίζεται και σε εικόνες με άλλη θεματική, αλλά πάντα στην ευρύτερη περιοχή, όπως στο αναλυτικό για την Τροία έργο του W. Gell (στα 1809) ή και στου Εd.D. Clarke (στα 1814).

Στο Λεύκωμα (1984) μάς παραδίδονται αξιολογότατες και σπάνιες ξυλογραφίες από το πρωτοπόρο εβδομαδιαίο βρετανικό περιοδικό “The Illustrated London News” (1842-1885) και το συγγενές “The Graphic” (1869-1885). Απεικονίζονται τοποθεσίες, πρόσωπα και γεγονότα (πολιτικά, κοινωνικά, πολεμικά), μερικά αφορούν και την περιοχή των Δαρδανελίων, από το 1842 έως το 1885.

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου