Όλοι οι θαλάσσιοι δρόμοι από το Αιγαίο Πέλαγος προς την πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ή και αντίστροφα, περνούσαν από τη Θάλασσα του Μαρμαρά (Προποντίς στα αρχαία χρόνια) και έτσι η χαρτογράφηση της περιοχής καταλαμβάνει σημαντική θέση στα ταξιδιωτικά έργα. Ο πρωιμότερος χάρτης που έχουμε είναι αυτός που περιλαμβάνεται στο έντυπο νησολόγιο του B. Bordone (1547), ο οποίος συνοδεύεται με επεξηγηματικό κείμενο για την ιστορία της περιοχής. Έναν περίπου αιώνα αργότερα, στο πολύ ενδιαφέρον έργο του J.J. Grelot (1680), κυρίως για τα μνημεία της Κωνσταντινούπολης, ο χάρτης των Δαρδανελλίων περιλαμβάνει και τμήμα της Θάλασσας του Μαρμαρά. Τον χάρτη αυτόν συναντάμε και στο έργο του V.M. Coronelli ("Archipelago" στα 1707) αλλά και στο έργο του J.A. Guer, εβδομήντα χρόνια αργότερα (1746-47). Αντιγραφή πίνακα από το έργο του J. Grelot, με άποψη του Ελλησπόντου και της Προποντίδας, κυκλοφόρησε στο μικρού σχήματος έργο που περιγράφει τα φρούρια στα Στενά των Δαρδανελίων (“Descrizione” στα 1770).

Ο J. Seller ήταν ο δημιουργός της πρώτης λεπτομερούς χαρτογράφησης των ακτών της Μεσογείου, γνωστής με τον τίτλο «English Pilot...», η οποία πρωτοεκδόθηκε τον 17^ο αιώνα, επανεκδόθηκε επανειλημμένα, και συνέχισε να χρησιμοποιείται ως έργο αναφοράς μέχρι και τον 19^ο αιώνα (εδώ η έκδοση του 1771). Το συνολικό έργο του Seller καθιέρωσε την αγγλική γλώσσα στους ναυτικούς χάρτες και επηρέασε έντονα τις μεταγενέστερες χαρτογραφικές εκδόσεις. Παραδίδονται σχέδια ακτών της περιοχής.

Αντιγραφές και επαναχρησιμοποίησεις χαρτών με σκοπό να εικονογραφήσουν ταξιδιωτικά έργα έχουμε και στην περίπτωση χάρτη της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος περιλαμβάνει και τμήμα της Προποντίδας και δημοσιεύεται στα έργα των G. Rosaccio (στα 1598) και O.G. Busbecq (στα 1664). Οι πίνακες στο έργο του J. Sandrart (1687) απεικονίζουν κάστρα και τοποθεσίες, κυρίως της βενετικής κυριαρχίας. Παρόμοια έργα κυκλοφόρησαν για να εξαίρουν τις νικηφόρες νίκες των Ενετών στη σύγκρουση τους με του Οθωμανούς στη διάρκεια του ΣΤ΄ Βενετο-οθωμανικού πολέμου  (1684-1699). Αξιοπρόσεχτοι παραμένουν δύο χάρτες για την περιοχή : ο ένας κοσμεί το ταξιδιωτικό χρονικό του F. Moryson (1617) και ο άλλος το έργο του J. Moreno (1790). Ενδιαφέρων αναδεικνύεται ο χάρτης της Προποντίδας στο εντυπωσιακό για το δρομολόγιο, το κείμενο αλλά και την εικονογράφηση έργο του Άγγλου R. Pococke (1745) και εξίσου ενδιαφέρων ο χάρτης της περιοχής στο έργο του Γάλλου αρχιτέκτονα A.L. Castellan (1811). Τα σημαντικά αγκυροβόλια στην περιοχή της χερσονήσου της Κυζίκου χαρτογραφούνται στον λιμενοδείκτη του J. Roux (1804) και μία πρώτη συστηματική χαρτογράφηση και της ενδοχώρας έχουμε στο πολυτιμότατο, για την πρώτη αρχαιολογική εξερεύνηση της Τρωάδας, έργο του J.P. Lechevalier (1800).

Μία άλλη ομάδα χαρακτικών, όπου αντικρίζουμε και την Προποντίδα, είναι οι πανοραμικές απόψεις της οθωμανικής πρωτεύουσας, ενώ στο βάθος διακρίνεται, κατά περίπτωση, και η Θάλλασσα του Μαρμαρά (Ig. Melling στα 1819, Ch.C. Frankland στα 1829, Julia Pardoe στα 1838 και Julia Pardoe στα 1839, G. Fossati στα 1852, Et. Rey στα 1867).  Από τα πιο ωραία Λευκώματα για την Κωνσταντινούπολη των αρχών του 19ου αιώνα θεωρείται ο “Άτλας” που συνοδεύει το ταξιδιωτικό χρονικό του Ch. Pertusier (1817). Τα Λευκώματα με απόψεις πόλεων και στιγμιότυπα από τον καθημερινό βίο των κατοίκων ήταν πολύ δημοφιλή όλο τον 19ο αιώνα και ικανοποιούσαν τις απαιτήσεις του αναγνωστικού κοινού για εικόνες και σκηνές από την Ανατολή (J. Schranz, 1850 c.).

Τα μεμονωμένα επιμέρους θέματα και αξιοθέατα από τις πόλεις στην παράκτια περιοχή παραμένουν το καθένα μοναδικό στο είδος του. Έτσι, έχουμε άποψη της Κωνσταντινούπολης από τη μεριά των θαλάσσιων τειχών της προς την Προποντίδα στα χειρόγραφα σχέδια του Γαλλου J. Maurand (1544), δείγμα πανίδας στο έργο του Γάλλου φυσιοδίφη P. Belon (1554), ερείπια βυζαντινού οικοδομήματος στο αξιολογότατο για την περιγραφή των μημείων της Μικράς Ασίας έργο του Ch.M. Texier (1882), δύο απόψεις από τα Πριγκηπόνησα στο Λεύκωμα των R. Walsh / Th. Allom (1836), ενώ τέλος, πίνακας με γυναικεία ενδυμασία Ελληνίδας από την Προκόννησο κοσμεί το Λεύκωμα του Oc. Dalvimart (1804). Αξιωματούχοι, πλανόδιοι πωλητές και στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής απεικονίζονται, λίγο άτεχνα, στους πίνακες του Lechaise (1821), Lechaise (1821). Iσότονα με το κείμενό του, τα σχέδια, με μια ιδιαίτερη ματιά και σπάνια θέματα, του Γάλλου ταξιδιώτη A.L. Castellan συμπληρώνουν τον ευγενικό αφηγηματικό του λόγο και την κομψή, πολύτομη, μικρού σχήματος έκδοση (1812). Αξιοπρόσεχτοι και με ιδιαίτερη χάραξη θεωρούνται οι πίνακες στο Λεύκωμα του  C. Comidas de Carbognano (1794) για τα μνημεία της Κωνσταντινούπολης και των περιχώρων της. Αν και οι περισσότεροι πίνακες που κοσμούν το έργο του Ed.D. Clarke (1816) είναι αρχαιολογικού ως επί το πλείστον ενδιαφέροντος, τα χαρακτικά αυτά είναι επίσης πολύτιμα για την ιστορία των τόπων, λόγω της σπανιότητας των θεμάτων που απεικονίζονται.  

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου