Στο μεγαλόπνοο έργο του M.G.F.A. Choiseul-Gouffier, το οποίο εξέφρασε με νέο και πρωτότυπο τρόπο το αρχαιόφιλο και φιλελληνικό πνεύμα της εποχής του, ενώ εισήγαγε (τέλος 18ου- αρχές 19ου αι.) την «εικόνα» ως πρωτεύον στοιχείο σε ταξιδιωτικό χρονικό, έχουμε για πρώτη φορά άποψη των ερειπίων της Περγάμου, καθώς και πίνακα με νομίσματα και άλλες αρχαιότητες από την περιοχή. Ένα αιώνα νωρίτερα πρωτοπόρα θεωρούνται τα εικονογραφικά θέματα που συνοδεύουν τη σημαντική για την αρχαιοδιφική έρευνά του έκδοση του ταξιδιού του J. Spon (1678). Αρχαιότητες της Περγάμου δημοσιεύονται και στο έργο του Ch. Mac Farlane (1830), ενώ νομίσματα της πόλης περιλαμβάνονται και στην έκδοση του P.Ol. Brönsted(1830). Το πρώτο μισό του 19ου αιώνα κυκλοφόρησαν σε Λευκώματα ενδιαφέρουσες απόψεις των πόλεων της Μικράς Ασίας που αναφέρονται ως οι “Επτά Εκκλησίες της Αποκάλυψης”  (Ch. MacFarlane, στα 1832).

Στο σπάνιο Λεύκωμα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης με σχέδια σε σέπια (Album of 18 original drawings in sepia, περ. 1800), ο καλλιτέχνης αποδίδει έντονα το περιβάλλον τοπίο κυρίως παρά συγκεκριμένα μνημεία στον χώρο.

Όταν, από τα μέσα του 19ου αιώνα εξερευνάται συστηματικά η Μικρά Ασία, έχουμε στο έργο του Ch. Fellows (1839), χάνι της περιοχής, ενώ στην επανέκδοση του εμπεριστατωμένου τρίτομου έργου με την «Περιγραφή της Μικράς Ασίας» του Ch. Texier (1882) απεικονίζεται ο εντυπωσιακός ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Η κοιλάδα της περιοχής αποδίδεται, στα 1867, από τον τοπιογράφο E. Rey, στο εικαστικό ύφος της εποχής.

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου